martes, 11 de mayo de 2021

Kajfvn ñi nvxamkan ;; Epew epu pvci xewa

Faw mvley kiñeke hemvl ta aymvñ kvzawgey, newe pegelay, epu rulpazvgufi Kajfvn:

 Nvm: norte (Kajfvn ñi rulpazvgun)

Waywen: sur (Kajfvn ñi rulpazvgun)

pvras: pera, peral

konpetakatuñmagey: kon-petaka-tuku-ñma-gey (kontukuñmagey: se le encerro algo)

bagvmfal: merecer morir; ser mortal

xixankvle: estar desnudx

zakel: prometer; cortejar

tapayu: negro (ce wej kujiñ)

kvxvg: atado,manojo

kvxvgkiaw: andar trayendo atado

kapvr: de inmediato

Epew epu pvci xewa

Feymew mvlerkey epu lamgenwen, tvfici pvci mapuce, tvfici pvci zomo. Fvxa zomoy, piam, tvfici pvci mapuce pvciy, piam. Feymew akuy, piam, kiñe Cerufe ina kuzualu tvfici zomo mew, feymew vñamgey, piam. Feymew tvfici pvci mapuce vtalufisakey, piam. Feymew kiñe fvca wenxu pefi, piam, ragi lelfvn. Yeniey, piam, epu pvci xewa. Feymew fentepun ayvfi, piam, tvfici pvci xewa.

Wvllayafuymi xewa? Mvna kvme pvci xewa nieymi, pi, piam, pvci mapuce. Eluaeyu kom eluaen mi ufisa, pigey, piam, pvci mapuce. Fey piafin ñi lamgen, wvle rupatulayaymi?, pifi, piam, tvfeyci fvca mapuce. Wvle ragi antv rupatuan, pi, piam, tvfici fvca wenxu. Gijayan mi pvci xewa, pigey, piam, tvfici fvca mapuce. Feymew akutuy, piam, ñi lamgen mew. Feypi: Petuy, piam, tvyew kiñe fvca wenxu, epuyawvli pvcike xewa. Eluaen ufisa feymew eluaeyu xewa, pienew may tvfici fvca wenxu, ñaña. Pifi, piam, lamgen. Cem zuam yefimi ta tvfeyci xewa?, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew: gijayu mvten, pi, piam, tvfeyci pvci mapuce. Umañ mew xipay, piam, lelfvn mew. Ragi antv pefi, piam, tvfeyci fvca wenxu. Feymew gijay tvfici epu pvci xewa, ka kiñe xalka.

Eluael tvfici pvcike xewa, feypigey, piam, pvci mapuce: tvfaci pvci xewa Waywen pigey, kagelu Nvm pigey. Cumgealmi rume, bagvmgealmi, mvxvmfemafimi pvci xewa.

Kvpatuy, piam, ruka mew, akutuy, piam. Akuli ñi epu pvci xewa, ñi xalka. Feymew ramtugey, piam: Tami ufisa kay?, pigey, piam. Wvlvn, gijan pvcike xewa, ka xalka, pi, piam, pvci mapuce. Mvna pofogeymi (ñoygeymi), wezañmagen!, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew fentepun jazkvy, piam, tvfeyci zomo. Feymew bagvmfali, piam, ñi lamgen Cerufe mew.

Pvci abvn mew kuxanfaluwi, piam, feymew: bagvmelaeyu, pigey, piam, tvfeyci zomo. Feymew kuxanfaluwlu kuxani, piam, tvfeyci zomo. Werkegey, piam, pvci mapuce. Yelmen bawen pvras, pvratulelmeaen, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew amuy, piam, pvratupuy, piam, pvras. Feymew akuy, piam, Cerufe. Konpetakatukuñmagey ñi epu pvci xewa, ka ñi xalka. Feymew amuy, piam, Cerufe bagvmafilu tvfici pvci mapuce. Feymew pepufi, piam, tvfeyci mapuce. Bagvmaeyu wezañma, pipufi, piam, tvfeyci pvci mapuce. Feyvrke may, zew bagvmvrkeyaen, gijatukvnuñmuci may, pi, piam, pvci mapuce. Feymew naqpay, piam, ñi pvras mew. Feymew mvxvmgey ñi xewa: Waywen! Nvm!, pi, piam. Feymew lefkvlenpuy, piam, ñi pvci xewa, nvfempufi, piam, tvfeyci Cerufe. Vnakvtiyefi, piam, tvfeyci Cerufe, bagvmpuy, piam, Cerufe tvfici epu pvci xewa.

Kvpatuy, piam, ruka mew. Cem zvgu nierken ta tvfa?, pifi, piam, ñi lamgen, bagvmfalken am?, pifi, piam, ñi lamgen. Feymew: cumael wvlimi tami ufisa?, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew jazkvy, piam. Kiñe ina xipayan, pi, piam, pvci mapuce. Feymew xipay, piam, amuy, piam, kvzawtualu kiñe vbmen mew. Amulu pepufi, piam, kiñe pvci maben, xixankvley, piam, tvfici pvci maben. Marimari!, pipufi, piam, tvfeyci pvci maben. Cumpeymi xixankvleymi?, pipufi, piam. Wvlaetew reqle logko nieci Cerufe mew ñi caw, ñi pvtokoam, pi, piam, tvfeyci pvci maben. Feymew: mvcay bagvmelaeymi, pi, piam, pvci mapuce. Zakelpufi, piam, tvfeyci pvci maben: kureyewayu iñciw, iñce bagvmelaeyu tvfeyci reqle logko Cerufe, pi, piam, pvci mapuce. Bagvmelaen wvne!, pi, piam, tvfeyci pvci maben. Mvcay epe ragi antv akualu tvfeyci reqle logko Cerufe, pi, piam, tvfeyci pvci maben. Feymew gvmagvmagey, piam, tvfeyci pvci maben iloaetew Cerufe. Feymew xanakvnupuy, piam, pvci mapuce, umaqtuuy, piam. Epe ragi antv kvpay, piam, tvfeyci reqle logko Cerufe. Feymew: yafvluwaymi!, pifi, piam, ñi epu pvci xewa pvci mapuce. Feymew kvme elufuy tvfici epu pvci xewa. Feymey nvgey, piam, tvfici reqle logko Cerufe, bagvmfi, piam, tvfici Cerufe. Feymew bagvmlu wvxuy wvla bewfv.


****

Feymew: bay may ñi ñawe, pi, piam, tvfici vbmen. Feymew abvn mew amutuy, piam, tvfici pvci maben. Puwtuy, piam, ñi caw mew. Feymew werkefi, piam, kiñe tapayu mamvjtumealu. Feymew pepufi, piam, tvfeyci Cerufe, abv mapu pefilu. Feymew, piam, naqi ñi kareta mew, wixanakvmi, piam, ñi toki. Feymew ñoci kontufi, piam, tvfeyci Cerufe balelu, feymew xawawnakvmfempuy, piam, tvfeyci Cerufe. Feymew: bagvmvn, pi, piam, kom kaxvnentuñmafi, piam, ñi logko. Feymew kareta mu yetuy, piam, tvfici reqle logko. Feymew puweltuy, piam, tvfeyci vbmen mew. Bagvmfin reqle logko Cerufe, piputuy, piam, pegelputuy, piam, reqle logko. Fewla je ci focvm!, pigey, piam, kiñe ina kureyeaymi ñawe, pigey, piam, tvfeyci tapayu. Feymew bagvmi, piam, kecu kujiñ tvfeyci vbmen ñi iaqel tvfeyci tapayu. Feymew pvci abvn mew puwi, piam, pvci mapuce, puwli, piam, ñi epu pvci xewa, ejkaniey, piam, reqle kewvh Cerufe. Feymew anvnakvmelgepuy, piam, ñi iaqel tvfici tapayu. Feymew: amuge eymi Nvm! Vxvfkvnufemmeaymi iaqel tvfeyci tapayu. Cem cey?, pi, piam, fentepun yewey, piam, tvfeyci tapayu. Ka kvpalelgey, piam, ñi iaqel tvfeyci tapayu. Feymew: eymi amuge Waywen! Nvgeaymi!, pifi, piam, ñi pvci xewa. Feymew konpuy, piam, tvfeyci pvci xewa, vxvfnakvmfemelgepuy, piam, wente luku tvfeyci tapayu. Feymew nvfemfi, piam, tvfeyci pvci xewa. Feymew konfempuy, piam, pvci mapuce. Iñce ñi pvci xewa, pi, piam, pvci mapuce. Feymew ramtuzvgupuy: cem zvgu mvley xawvleymvn?, pipuy, piam, pvci mapuce. Tayi bagvmi reqe logko nieci Cerufe tvfaci tapayu, feymew elufin ñawe, pi, piam, tvfeyci vbmen. Rvf bagvmi? Iñce bagvmnolu xokifin, pi, piam, pvci mapuce. Feymew: rvf bagvmi, pi, piam, tvfici vbmen. Iñce bagvmnolu xokifin, pi, piam, pvci mapuce, feyvrke zewma bagvmvrkey, pi, piam, pvci mapuce. Bagvmi, akultuy reqle logko Cerufe, feymew mupiltufin, pirkey, tvfeyci vbmen. Feymew: bagvmlay, iñce bagvmvn, pi, piam, pvci mapuce. Feymew: kom nentuñmafige kewvh tvfeyci Cerufe. Feymew kiñe pvci pañu mew kvxvgkiawvli, piam, ñi kewvh Cerufe, feymew nentufempay, piam, ñi kewvh Cerufe. Feyvrke, mabvkewvhjefimvn tvfici logko, pi, piam, pvci mapuce. Feymew kom tvfici logko mabvkewvhfuy tvfeyci vbmen. Pelay kiñe kewvh rume tvfici vbmen. Feymew pvci mapuce kom pegeli ñi kewvh Cerufe. Feymew xipapay, piam, tvfeyci pvci maben, pepafi, piam, tvfici pvci mapuce. Foxv!, pi, piam, tvfici pvci maben, tvfaci pvci mapuce mogelenew, pi, piam, tvfeyci pvci zomo. Feymew kuregeci tapayu, xipatuge!, pigey, piam. Feymew welu anvkonpuy pvci mapuce. Feymew: kureyewayu iñciw! Tvfa mogelenmew, caw!, pifi, piam, ñi caw tvfeyci pvci zomo. Kiñe ina kureyewaymu may, pi, piam, tvfeyci vbmen. Feymew kureyewigu, piam, kureyewlu egu. Feymew mvlepuy, piam, pvci mapuce.


****

Feymew ñi lamgen: amuan ñi lamgen mew kiñe ina, pi, piam, tvfici pvci mapuce ñi lamgen. Feymew amuy, piam, ñi lamgen mew ñi vñam Cerufe kaxvwiliy, piam,. Feymew, piam, yey, puwi, piam, ñi lamgen mew.

Feymew pvci mapuce kvme wenxugetuy, piam. Kvpan may, lamgen, kuñifaj iñce, kisulen, feymew kvpan kiñe ina kejupuafin cem kvzaw mu rume, pipuy, piam, tvfeyci zomo. Feyvrke may, pi, piam, pvci mapuce, Iñce cem piafeyu?, pi, piam, pvci mapuce.

Puwi, piam, ñi lamgen mew tvfici zomo, epuwentu puwlu tvfici wili Cerufe getantu mew kuzuam tvfici pvci mapuce, wixapvrakvnuyelfi, piam, tvfici wili Cerufe. Feymew bay, piam, pvci mapuce. Kapvr xipatuy, piam, tvfeyci zomo. Feymew fentepun weñagkvy, piam, tvfeyci vbmen. Feymew: rvgalafin may ñi cezkvy em, pi, piam, tvfeyci vbmen. Feymew ñi epu pvci xewa tvfeyci pvci mapuce fentepun gvmay, piam. Feymew rvgalel ba pvci mapuce, amuy, piam, ñi rvgan mew tvfici epu pvci xewa, rvgatupuy, piam, feymew fam entugemekey, piam. Feymew tvfici vbmen: kaji! Cumay ci?, pifi, piam, tvfici pvci xewa, piam. Feymew femkvnugey, piam, rvgatuygu, piam. Kom nentutuy tvfici pebe. Feymew kintuñmafi ñi wili ñi bagvmetew, anvnpvramtuy, piam, ñi ba yegu, kintuñmafi, piam, ñi wili, foro mew vnanentutuy, piam. Feymew mogetuy, piam, ñi pvci mapuce yegu. Mogetuy, piam, fentepun kvme wenxugey, piam, pvci mapuce.

Fey ñi zuam wvxuy ko, pirkey tañi epew pu mapuce.