miércoles, 29 de diciembre de 2021

Kajfvkura ñi kura

 

Tvfaci nvxamkan pegelgey ñi cijka Margarita Canio egu Gabriel Pozo entupelu, fey ta zoy kvme entugerkey kay ñi cumgeci nvxamkamekefel ci nvxamentupelu Kuan Kaxvlaf.


File:Manuel Namuncurá.jpg - Wikimedia Commons

           Kuan Kaxvlaf ñi azentu, 1907 xipantu                  Fvta Namunkura ñi azentu, 1907 xipantu

 

Ñi baku may ñi kura ñi peñi Pvcvkura, fey may ñi vyeletew, feymew may Pvcvkura pigey ñi peñi, ñi vyeletew may ñi kura may ñi caw em, feymew may Pvcvkura pigeyay ñi pimoetew mew ñi kura ñi caw em, feymew may vyeltukugey ñi peñi, feymew may bakuntukugey kura mew ñi pimoyvm may ñi kura may ñi caw em, feymew may petu mogey may ñi peñi, cem zvgu rume mvlejefule cumnoalu may, cumgeci zvgu mew rume cumkelay ñi peñi ñi elmoetew may ñi kura ñi pimoyvm may ñi kura, cem zvgu mew rume kongelayay, kvme mvten feleyay, cumgeci zvgu mew rume miawvlkelayafimi, pikeenew may ñi kura, pirkey ñi gvxamkan Namunkura. Pietew may ñi kura, ñi kura may ñi zuam ixokom zvgu may tukulpaken, pipigepay ñi gvxamkan fvta Namunkura yem, feymew may ga cayno may ga reyv winka ga mvletuyiñ, wekufv may ga iñ gemkvnutuetew mvley ga fvtake gvnecen fey may ga iñ azkvnutueetew ga vxvftueyiñmew ga gvnecen, newengewelay may ga gvnecen em, pikeenew may ga ñi kura, femgeci ga gvxamkagvxamkagepuy ga fvta Namunkura, cem zvgu mew rume may ga newengewelay ga gvnecen yafkalu em ama ga gvnecen, feymew may ga newengewetulay, rvgi yegetu may ga gvnecen em, pikey may ga ñi kura ga tvfa, femgeci ga gvxamkayaymi, kisu ga gvnewlu xokiwlayay ga mi pu wehvy em, pikeenew may ñi kura may tvfa pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura, feymew ga ixokom zvgu ga tukulpatukulpayekeetew ga, kisu may ga ñi gvnewvn ga mogelelan ga ñi wixanieetew ga nien nien ga ñi kura, fey may ga wixanieenew, fey may ga gvnenieenew, iñce may ga kisu gvnewkay ga tvfa, kvpaken ga Wenusay ga tvfa, kisu may ga ñi gvnemoetew feymew may ga kvpaken, pipigey may ga ñi gvxamkan ga fvta Namunkura. Feymew ga ka gvxamkay ga ñi cumgeci ga ñi gijatumoyvm ga fvta Namunkura, ka gvxamkaluwtuayiñ may ga tvfa, ka pipigey ga ta Namunkura ga ñi nvxamkan, faci antv may ga ka gvxamkatuan ga iñ cumgeci ga iñ gijatumofiyvm em, cumgeci ga ñi gvxamkamofiyvm ga ñi caw em ga ñi cem pifetew ga ñi kura yem ga ñi caw em, fey may ga ka gvxamkaluwtuaymi ka pipigey ga fvta Namunkura, feymew ga ka gvxamkalu feymew ga feyci xawvlelu egvn ga xapvmnielu ga ñi pu lonko, ga ñi pu kapitan, ixokom ga ñi koha ga xapvmniey ga koyba wvla reke, rekeley ga ce ixo cumnoyalu ga ñi koha yem keciley ga ayjakeci koha ga, ayjakeci weceke wenxu ga xapvmniey ga ñi caw em, gvxamka ga gvxamkamekey ga ñi caw em, ixokom ga cumgeci kuñifal yem rume, ixo cumgeci ga fvca yem rume, cumgeci ga kuse rume, ixokom ga fvrenefi ga ñi caw em, cuci mapu rume ga kvpay ga wenxu, kvme wehvy ga pifi, kvpay ga Gulumapu ga wenxu, kvpay ga Wijimapu, kvpay Wayzvfmapu, kvpay Pikunce, ixokom mapuce ga kvpatueyew ga ñi caw em, feymew ga ixokom mapu kvme wenxu ga, kvme lonko ga pipiyegen ga iñce ga ñi cumgenon mew, ga ñi fvrenekefiel mew, ixokom ga mapuce feymew ga iñce fvta Kajfvkura ga kvme lonko ga, feymew ga pewmagen ga cumtepun (tuntepun) ga ñi mogen ga mogelen ga mogeyay, fvreneelew ga gvnecen abvay ga ñi mogen, fvta Kajfvkura pigeken ga iñce, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Kajfvkura yem vrke, femgeci ga gvxamka ga gvxamkamekey ga ñi caw em, pi ga ñi gvxamkan ta Namunkura ga tvfey. Feymew ga feypirkey ga fvta Kajfvkura yem, iñce may kvme wenxugen kura may ga ñi gvbamtukeetew, nien ga ñi kura fey may ga ixokom ga ce fvreneyafimi pikeenew may ga ñi kura, feymew may ga ixo kake mapuce, kake mapu lonko, kake mapu kapitan ga pepayaeymew pikeenew may ga ñi kura, pirkey may ga fvta Kajfvkura yem, femgeci may ga feypienew may ga kura pi may ga ñi caw em, pipigey may ga ñi gvxamkan ga fvta Namunkura, feymew may ga nien may ga ñi kura, ce reke may ga gvxamkakeenew, pewma no may ga tvfa, xepelekakefun reke may ga ñi gvxamkaetew mew, rvf ce ka may ga ñi gvxamkakeetew ixokom may ga gvxamkalkeenew, eymi may ga cayno ga nieen, iñce may kay ga mi fvrenefiel iñce may ga mi kvme wenxugeyay, fvta lonkogeyay, ixokom ga zvgu kimay ga mi pifiel, feymew may ga pewfaluwaymi ixokom ga zvgu mew inawaymi ga mi pifiel ixokom ga mapuce ga fvreneyafi ga mi pifiel, pikeenew may ga ñi kura, femgeci may ga gvxamkakeenew feymew may ga gvlvmaymi ga koha pikeenew may ga ñi kura, pirkey ga fvta Kajfvkura yem, femgeci ga gvxamkay ga ñi caw em, pi may ga ñi gvxamkan fvta Namunkura. Feymew may kay ga feypiekeenew ga ñi kura, iñce kay ga kvme mvten ga fvreneyan pienew may ga ñi kura, pelmi ga cumgeci ga kvme wesakelu rume ga kaxvlelkeyaen ga ñi takuñmakeyafiyvm, cumgeci ga kvme finu wesakelu rume, pelmi ga feymew nieay ga takuñmayaen, cumgeci ga kvme pañuelu, kvme seda pañuelu rume pelmi ga, feymew may ga takuñmakeyaen, kake xipantu may ga mozawelkeyaen ga ñi wesakelu, kiñeke ga xipantu rupale ga entulkeyaen ga ñi wesakelu, pikeenew may ga ñi kura, ixo cem rume may ga gvnaytulkelayaen, cumgeci kvme wesakelu rume ixo gvnaytulkelayaymi, pelmi ga cumgeci ga kujiñ rume gvnaytukelayafimi, tvfa ga kvme kujiñ ga pikelayaymi, cumgeci cem rume ga rvkvkelayafimi, pikeenew may ga ñi kura, cumgeci rume ga pvlata pelmi ga gvnaytukelayafimi, femvlmi may ga, gvnaytunofilmi ga cumgeci kvme kujiñ rume feymew may ga kvme wenxugepaymi, feymew may ga zoy kvmeke ga kujiñ em ga ka pealu ga eymi. Iñce may ga mi gvnenieyafiel ga femaymi pofrealu ga iñce pilayaymi wvlvlmi ga kvmeke ga kawej, kvmeke ga pvlata, kvmeke ga wesakelu, ga ñi wvlpvrayael em pikelayami, pikeenew may ga ñi kura, pirkey may ga fvta Kajfvkura yem, femgeci may ga gvxamkay ga ñi caw em, pi may ga ñi gvxamkan fvta Namunkura. Feymew may ga kiñe mew mvten kay ga gijatu ga kvnuyaymi ga ñi fey ga ñi elukeyafiel pienew may ga ñi kura, pirkey ga fvta Kajfvkura yem, feymew may ga pelmi ga pulku, feymew may ga vxvfvñmakeyaen, pelmi ga yewe (mate), feymew may ga vxvfvñmakeyaen, bagvmelkeyaen kiñe fvlag pvcv kaweju, fey may ga mogelelu may ga entulelkeyaen ga piwke, piwke mojfvñ mew may feymew may ga vxvfvñmakeyaen, mogeleci kawej may ga entupiwkelkeyaen, pikeenew may ga ñi kura, pi ga ñi caw em, pi may ga fvta Namunkura. Feymew may ga ka alasan kaweju may ga ka entupiwkelelkeyaen, pikeenew may ga ñi kura, ka pirkey ga fvta Kajvfkura yem, femgeci may ga gvxamkay ga ñi caw em, pi may ga ñi gvxamkan fvta Namunkura, fey mvten may ga iñce gvxamkvnuyaeymi, ga ñi feymew ga ñi mogeken iñce may ga mojfvñ mew mvten ga mogeken, pienew may ga ñi kura, pirkey ga fvta Kajfvkura yem, ka fey mew ga feypienew may ga ñi kura, malolmi ga, bagvmvlmi ga cumgeci winka rume entulelael may ga piwke, piwke mojfvñ mew may ga vxvfvñmayaen, iñce may ga feymew mogeken, pienew may ga ñi kura, pi may ga ñi caw em, cumgeci ga ce rume, bagvmeleli, bagvmvlmi ga malon mew, fey may ga rvf wvnelu mew ga entupiwkelkeyaen may pienew may ñi kura, femgeci may feypikeenew ñi kura, iñce may ta re mojfvñ mew ta mogeken, mupiñ am ta kura no ta iñce, iñce may ta cewvrpuwe, iñce may ta kura kecilen tami penieyafiel ta iñce kay tañi penieyafiel ta eymi, feymew may ta iñce kura kecilen, eymi am ta kom kimnielu kura no kam ta iñce, pijeenew may tañi kura, kura no may ta nien, pirkey may ta fvta Kajfvkura yem, femgeci may ta gvxamkay ñi caw em, pi may ñi gvxamkan ta Namunkura.

sábado, 27 de noviembre de 2021

Namunkura ñi gvxamkan (Kaxvlaf nvxamentupelu)

Tvfaci nvxamkan pegelgey ñi cijka Margarita Canio egu Gabriel Pozo entupelu, fey ta zoy kvme entugerkey kay ñi cumgeci nvxamkamekefel ci nvxamentupelu Kuan Kaxvlaf. Mvte pvnekey kiñeke zewmageci zvgu, jitun may pi: 

serantuku ga niegejefule

Welu xvr femgeafuy ñi piael: serantukuniegejefule

Femgeci mvley fenxen femvn hemvl faci nvxam mew..

-Hemvlkawe:

cayno: ahora, hace un momento

vytun: famoso, bien nombrado

epuwe: pasado mañana, en dos dias

cumlayaenew: no me hara nada, no me hara daño

weluke: mutuamente, el uno al otro

kiñekewerputuyiñ; kiñeke-we-rpu: ir quedando separado (kiñeke)


File:Manuel Namuncurá.jpg - Wikimedia Commons

           Kuan Kaxvlaf ñi azentu, 1907 xipantu                  Fvta Namunkura ñi azentu, 1907 xipantu

 

Namunkura ñi kura

Cumgeci rume ga ixo serantuku ga niegejefule rume, mvlenoyafulu may ga tvfey, cew rume ga, cuci mapu rume ga, yeyafin ga pigejefuli, cumgeci rume ga, cem mew rume ga serantukugejefuli mvlenoyafulu ga iñce, pienew may ga ñi kura, pipigepatuy ga ñi gvxamkan ga fvta Namunkura, kura no may ga tvfa kura ga piñmageken, peyafilmvn ga peyafin ga pu vlmen, peyafimvn ga ñi kura, kura keciletuy ga tvfa, pipiyeeyiñmew ga fvta Namunkura, cumgeci rume ga, cem pigejefuli iñce ga kom ga kimnieken ga ñi cem pigen ga ñi zvguyegen, pipigepay ga ñi gvxamkan fvta Namunkura wixawixayey ga ñi kura, tvfa tañi caw, pipigey ga fvta Namunkura, tvfa ta wekufv no, tvfa tañi kvme wenxugemoyvm, cumgelay ta tvfa, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura. Folsantukuniey ga ñi kura ga fvta Namunkura, peyafiiiñ ga pilmvn entuleluwaiñ ga tvfa, pipiyeeyiñmew ga fvta Namunkura, feymew ga feypieyew kiñe ga ñi wehvy: cumael ta entuafuymi? Cayno ta kimlu ta iñciñ, fvta kuyfi taiñ kimvn, pipiyegey ga fvta Namunkura, pipiyeeyew ga ñi pu wehvy ga ñi xapvmniepael ga Wenusayre ga tvfey, feymew ga ixokom ga zvgu gvxamka ga gvxamkayepatuy fvta Namunkura gvlamtu ga gvlamtuyepatufi ga ce, iñce ga cumgeci wenxun rume ga wehvy ga pikefun, cumgejefule ga wenxu gvlamtukefin kvme wenxu yem ga iñce, kuyfi ga rupan mapumen mvley ga fvta Namunkura, pipiyepefel em ga iñce, kimpan ga ñi zvgu ga ñi caw em afkentu ga gvlamtupefelumew ga ñi caw em ga iñce, pipigey ga fvta Namunkura. Fvta Kajfvkura pigefuy ga ñi caw em, ixokom ga mapu vytun wenxu em ga fvta Kajfvkura yem, feymew ga elvrpaenew ga ñi caw em, welu ga iñce ga ñi felen felerpuaygvn ga ka antv, cumvlken ga antv mongelmi ga iñce reke ga tukulpa ga tukulpamekegeymi pipiyeenew ga ñi caw em, pipigey ga fvta Namunkura yem, vxvfnaqvxvfnaqmekey ga ñi kvjeñu ga fvta Namunkura, cay ci ga antv ga antv kintuwvluw ga kvletuyiñ, feymew ga gvxamka ga gvxamkamekewtuyiñ faci antv ga tvfey focvm egvn, pipigepay ga fvta Namunkura. Iñce ga ta lonko yem, nien ga ñi kura ga ñi vytungepeyvm ga ñi tukulpapeetew mew winka pu vbmen ga niey ga kura Namunkura ga pigen ga rupan, feymew ga gvlvmfalenew ga ñi gijatuñmayaetew ga ñi kura, feymew ga kimafiiñ ga mupin ga ñi nien ga kura, niey ga kura fvta Namunkura, pigekey, pipiyeenew ga keneral Roja, feymew ga rupan ga mvxvmfalenew, mupiñ cey ka ga niey cey kam kura weza indio, pipiyeenew ga winka pu vbmen em, cayno ga ñi kimniemofiyvm ga tvfey, ga ñi gijatuñmayaetew ga kura, cayno ga gvxamkamuetew ga ñi kura, kura no ga tvfa nien focvm egvn, cewvrpuwe ga tvfa, kura ga pikey pu winka nvñmayafin ga ñi kura pigefun ga rupan, feymew ga gijatuñmagen ga ñi kura, feyci wvla ga tvfa cem piwelayaenew rume ga winka pu vbmen, ce vrke no ga, re cegerkelay ga weza indio, pipiyeenew wvla ga winka pu vbmen, welu ga ixo cumkvnulayaenew wvle je ga epuwe ga pemeyafin ga tvfa, pentukumeyafin ga keneral Roja, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura. Pepapen may ga ñi kura yem, pemeyafin may ga iñce, feymew may ga kvpan ga tvfa pepapelu ga ñi kura iñce, pimeyafin ga keneral Roja, pi ga fvta Namunkura, welu ga iñce cumlayaenew cem mew no rume ga, cumafin pijefelimew ixo cumlayaenew, iñce ga ayetu ga nieenew, cayno ga ñi kimniemofiyvm, weza indio ga, pigen ga tvfa wvla, re mogerkelay ga, nierkey ga firtu (virtud) ga wezañma indio, pi wvla ga pu vbmenke winka, amuan ga tvfa puwli ga fvxa xawvñmayaenew pu vbmenke winka ga tvfa welu ga cem pigelayan iñce ga, cumgeci vbmen rume yewekelayafin, iñce kay ga cexokilaenew iñce kay ga cexokilafin kay ga, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura. Iñce ga kvpan ga tvfa welu ka ga iñce gijatu ga mapupayalu may ga iñce ga akun ga tvfa, pipigepay ga fvta Namunkura, iñce ga kvpan ga tvfa, pipuyafin ga keneral Roja iñce ga pofre ga tvfa, pipuafin, nielan may ga ñi mogeyan, kuñifal may ga iñce feymew may ga kvpan ga tvfa fvreneyaenew may ga pijen may ga tvfa señor, pipiyepuafin ga keneral Roja, pipigey ga fvta Namunkura, kvpan may ga tvfa gijatupapen may ga mapu ga tvfa señor, pipiyepuafin ga keneral Roja yem, pipigey may ga fvta Namunkura, nielan may ga mapu, nielan may ga ñi mogeyam, gelay may ga ñi koha ga ñi mogeyam, feymew may ga kvpan fvreneyaenew ga pijen may ta tvfa, kofierno kam tañi wehvy pin may ta tvfa ahay, pipiyepuafin ta keneral Roja yem, welu may ta iñce kintu ka tañi zuamafiel, tañi cem piaetew, pipigey may ta fvta Namunkura ayeayegey ta fvta Namunkura. Iñce kay ta kimvn, pi ta winka vbmen, iñce kay ta kimvn tañi piael, azkanieyafin ta pifenew ta winka pu vbmen em, iñce kay ta ayentuniefin egvn, wezañma ta pifenew egvn, kimlay ta Namunkura pienew ta winka pu vbmen, iñce ta kisu tañi mogen mogelan ta tvfa, cumgeci winka rume, ta cumgeci vbmen rume iñce ta yewekelafin tañi zvguafiel, pofogey ta indio, kimlay ta indio, pi ta winka. Iñciñ kay ta ka feypifin, pofo ta winka pifin, pipigey tañi gvxamkan ta fvta Namunkura, feymew ga eluyaelimew elujelayaenew amfe ta mapu kofierno, elunoelimew ta cumjeyawvn, pipigey tañi gvxamkan fvta Namunkura, cumgeci tañi mogen mogeleli am mogelekayealu iñce, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura, kvme mvten ga femnielu ga ñi koha vytun wenxugekatuan, Namunkura ga pigekatuan, ixokom ga mapu nien ga ñi wehvy, mvley ga winka pu vbmen, wehvyyekafin kom mapu ga, kom waria ga, kimkaenew ga winka pu vbmen, feymew ga femgen ga gijatuli ga ñi mogeyan, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura yem. Cayno am ga xewagelu ga iñce, pipigey ga fvta Namunkura, nien ga ñi kura faliwelay reke, pipigey ga ñi gvxamkan ta Namunkura yem, feymew ga gvmagvmagey fvta Namunkura, cayno kam xewagelu ga iñciñ, azkvnu ga tueyiñmew ga gvnecen, cayno may ga ixokom ga mapu kiñekewerputuyiñ ga iñ gvneetew may ga gvnecen, ga iñ pvñeñyeetew, niefun ga ñi kura, faliwelay may ga ñi kura, cayno ga wewel em ama iñciñ, pienew ga ñi kura, cumafuyiñ yem em, pikeenew ga ñi kura, weluke ga cumlayaymi, pikeenew ga ñi kura, cayno ga weweyiñmew ga winka wekufv, feymew kay ga eymvn ga weweymvn(mew), pikeenew ga ñi kura, weluke ga kvme ga felekatuaymi, pikeenew ga ñi kura, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura, yafkatuyiñ may ga gvnecen mew, feymew may ga xewagetuyiñ, pikeenew ga ñi kura, pipigey may ga ñi gvxamkan ta Namunkura, weweyiñmew ga winka gvnecen, welutuyiñ may ga gvnecen mew. Feymew may regeyegetuy ga gvnecen em, regeyetueyew may ga winka gvnecen em ga iñ gvnepefetew em feymew kay ga regeyegetuygu ga wekufv em. 

~~~~

Pu kuyfike mapuce  rumel konvmpakefuy ñi feyentun, pu ce ñi zvgu mew ta gvnecen kay koneltuley xokiwfigvn may, femgeci ta pu ce ñi weycan, pu ce ñi newentun, ka femgeci gvnecen weycafi winka gvnecen, newentufi winka gvnecen, wekufv kay weycaeyew egu.

lunes, 25 de octubre de 2021

Mapuce Cijkatukantun: kom nvxam Awkusta kake patiru egvn gvlvmpefilu

Zewma wirintukufin ragileo mew kom nvxam mvlelu Awkusta ñi cijka Lecturas Araucanas pigelu, faci cijka mew kom nvxamentupelu niey ñi xokiñ kiñeke, ayvafun ñi zoy kimafiel kom nvxamrntufe ñi tukulpan zvgu, komkvlelay faci cijka kimnolu Domigo Kajfvlem ñi pvcicegen, Kose Kolvñ ñi jumvgen ka ñi fotvmyeetew kiñe logko, ka Domigo Wenuñamko ñi fentepun kejukefiel Awkusta ñi gvlvmpeam ñi kimgeci hemvlkawe, feymew ka cijka mew kom tvfa kvme nvxamentugeay..

Xarintukun

Drive

Internet Archive


Fray Felix José de Augusta | SURDOC

sábado, 23 de octubre de 2021

Dios kujiaqeyew: pijañ kujiaqeyew kay?

Cijkatulu faci kvme nvxam ramtutuwvn cem entugekefuy kuyfi ñi nvxamnvxamgen kuyfike ce tvfa?, rvf kuyfi nvxam keciley ñi azkvnugen mew, ñi mvlen mew fij mogen ñi newen xipalu, welu ñi wirintukulen pu patiru mew pepi rakilgepeafuy ñi kakvnugen petu zewmagelu cey?, fey may meli rupa cey, kayu rupa cey nvxamelgelu Domigo Wenuñamku ñi kimvn fente kimvñmafi pu patiru kom ñi nien tati nvxam ñi kakvnuafiel cey?, rvf kimpan mvley taiñ kvme cijkatuael faci nvxam, mvley taiñ kvme rakizuamniefiel ñi kimvn nielu.

Hemvlkawe:

bagen: ser muerto, ser cadaver

wvran: gastarse la ropa

xogen: ser tupido 

xayagkvlen: estar transparente

kuyuanvn: vahear, echar vapor


No hay ninguna descripción de la foto disponible.


Dios kujiaeyew

Feymew mvlefuy kvla peñiwen. Xipaygvn kvzawalu. Konigvn kiñe fvxa mawiza mew. Ragiñ ci fvxa mawiza mew wvzawigvn. Pepuy egvn kvla rvpv, kizuke inafigvn ci rvpv. Feymew fey puwigvn: ka mel xawvpatuayiñ may fa mew, kvmeyawvliñ, pigvn. Inan wenxu inay ci man mew mvleci rvpv, ci ragiñtu wenxu inay ragiñtuleci rvpv, ci wvnen inay ci weleleci rvpv, cew ñi peaqel egvn kvme kvzaw, ñi kvme paxonmayaqel cey. Feymew ci inan pepuy kvme paxon, puwi kiñe fvca wigka mew. Ci fvca wigka kisulefuy ñi ruka mew. Feymew puwi: mari mari, pifi ci fvca wigka. Mari mari focvm, pieyew. Feymew ramtutueyew ñi mogen cegen kam ñi bagen. Mogen ce may iñce, pi, kintukvzawken may kvpan. Iney no rume may kvpakelay fa mew, pieyew ci fvca wigka. Ñi pofregen mew may kvpan kintukvzawpeyel, pi, cew ñi mvlen ce pean kvzaw, pin, feymew inapafiñ tvfaci rvpv, pi. Feymew iñce nien kvzaw, pieyew, nien mufvn ofisa, feymew kuyzalaqen (azkintunielaqen). Fey wvhmapuy, liwen: almorzakvnuaymi, pigey, nvaymi kiñe pvci furo, pigey ci wenxu. Feymew nvy ci furo wvhman mew, nentuy ñi koral mew ofisa, yey. Tvglay ci ofisa, amuley mvten. Pvcike vtatuyekuwmey (vtatuyekvmey). Femgen konpuy kiñe bewfv mew, felen weyebtukuyewigvn, hoygvn home. Feymew ci kuyzapelu animawlay (yofpey) ñi inayaqel ofisa, masiaw wvxugefuy ci bewfv, mojfvñ femgeci kelvy. Feymew vgvmi ñi ofisa kom antv. Ci ofisa wvñomey rupan antv, waj felen hoyerpatuygvn. Fewla kecatuy ñi ofisa, akultuy ñi paxon mew. Feymew fey ramtutueyew ñi paxon cew ñi gemen. Hoy may kiñe bewfv mew ci ofisa, pi, feymew jvkan iñce ñi hoael, masiaw xvmiñkvley ci bewfv, kelvy. Zewma may serfien kiñe xipantu, pieyew, cem ayvymi mi kujiafin, pieyew, pvlata kam kujiñ, pigey, kam dios se lo paqe? Ayvn may pvlata, pi ci wenxu. Weno eluaeymi pvlata!, pigey. Feymew elugey ci pvlata, kiñe almur. Wvhman mew mvten wvñomey, amutuy ñi mapu mew, vbmengepuy ñi mapu mew.

Feymew ci ka ragiñtu wenxu wvñomey, cew ñi wvzamoyvm (wvzamum) ñi peñi akutuy. Fey tvfaci rvpv amuy ga ñi peñi, pi, inayan ñi peñi, pi. Feymew: inayafici man rvpv. Amuy ñi amumoyvm ñi peñi, ka puwi ci fvca wigka mew. Xawawxawawtuñmapufi ñi wvbgiñ, feymew xipatupaeyew: mari mari, pifi wvla. Mari mari fotvm, pi, mogen ce eymi kam ba ce?, ramtugey ci pofre. Feymew feypi: mogen ce may iñce, faw may kvpay ñi peñi kintukvzawpelu, fey may inapan. Wvñopay may kuyfi, pigey. Iñce may weza paxon pen, kujigelan ñi kvzaw mew, pi. Iñce may kvzawelaqen ka, pi ci fvca wigka, nien may mufvn ofisa, fey may kuyzalaqen, pi. Feyvrke may, pi. Liwen may wixayaymi, pvci ikvnulmi fey nvaymi ci furo, pigey. Wvhmalu wixay liwen, zewmay ñi iaqel, iy, fey amuy. Nvmey ñi furo, sijawi, nentuy ñi ofisa, amuy. Inaniey ñi ofisa, vtanvtalay, amuley mvten. Kaxvtukewfi (*kaxvtukefufi), ayvlay ñi wixakvnuwaqel, amuley mvten. Femgen puwi ci bewfv mew. Felen weyeltukuyewigvn. Feymew ka animawlay ci wenxu. Feymew mvlewepuy kom antv. Rupan antv wvla wvñometuy ci ofisa kizu, akutuy ci bewfv mew, felen hoyepatuy. Fewla kvpaltuy ñi ofisa, puwtuy ñi paxon mew. Cew gemey mi ofisa?, pieyew. Kiñe bewfv mew may horpuy, pi, iñce may pepi holan, jvkan ñi hoaqel, pi. Feymew zewma may kuyzalen ñi ofisa kiñe xipantu, pi. Ramtutugey cem ñi ayvn. Ayvn may pvlata, pi. Feymew elugey kiñe almur pvlata. Wvhman mew kvpaltuy ñi almur pvlata, amutuy ñi ruka mew. Feymew gijay kujiñ, fij kujiñ, kvme ruka zewmay, vbmeni. 

Feymew ci kagelu masiaw wezalkayawi, pelay kvzaw. Rupay ixokom mapu, re wezake paxon pey. Afeluwlu wvñomey, fey kvpatuy. Akuy cew wvzamoyvm mew ñi pu peñi. Fey tvfaci rvpv may ga inay ñi peñi, cumyawi cey ñi pu peñi? Ñi wvñomen cey? Inayafiñ tvfaci rvpv mew man amulu. Wefpuy ci fvca wigka mew. Feymew xawawxawawtuñmapufi ñi wvbgiñ ruka. Xipapay ci fvca wigka. Mari mari, pifi. Mari mari iko, pieyew ci fvca wigka, mogen ce kam ba ce eymi?, ramtueyew. Mogen ce, pi, ka mel may wvzay ñi pu peñi, fey may ñi wvñopan cey kam cew ñi miawvn cey, fey may inapan, pifi ci fvca wigka. Faw may gepay epu wenxu, fvxa kuyfi may wvñopaygu, kiñeke xipantu may kvzawelpaenew may iñce, amutuygu, pieyew. Feymew iñce kay eluaqen kvzaw, ayvfun ñi kvzawaqel, pi tvfeyci pofre wenxu. Feymew: kvzawaymi, pieyew, nien mufvn ofisa, fey mvten may kuyzalgeken, kuyzalan may ñi ofisa, pieyew, wvle liwen ikvnuaymi pvci, pieyew. Elukvnugey ñi iaqel kom. Feymew wvhmay, wixay liwen, afvmi ñi iaqel, ikvnuy, nvy ñi pvci furo, sijawi, amuy, yey ñi ofisa. Ci ofisa amuley mvten, ñoci mew inaniekay ñi ofisa. Femgen puwi kiñe kelv bewfv mew. Puwlu ci bewfv mew, weyebtukuyewigvn. Feymew ci wenxu ina weyebtukuwi, horpuy ci bewfv mew. Ci ofisa amuley mvten horpulu. Ci pofre wenxu inaniey mvten ñi ofisa, cew ñi rumeaqel. Feymew puwi ci ka kiñe bewfv mew, feyci bewfv liqkvlefuy, ka feymew felen horpuy ci ofisa. Tvfeyci wenxu inaniey mvten ñi ofisa, jvkalafi ci bewfv, masiaw newengey ci bewfv ñi wvxungen. Felen vxvftukuwkvley mvten, gijatuñmawkvley dios mew ñi rumeaqel tvfeyci bewfv mew. Feymew puwi ka kiñe bewfv mew, ajwe kajfvnkey ci bewfv, ka felen hoyepuy ci ofisa. Ci pofre wenxu ka hokay. Rvf ayvy, asta cew ñi amun ofisa ñi inanieafiel mvten. Rumey kom tvfeyci kvla bewfv mew. Feymew wvla kiñe lelfvn mew mekey ñi kewan epu toro, perpufi, amuley ci ofisa mvten. Feymew ka perpufi epu waka, ka mekey ñi kewan, amuley mvten ci ofisa. Kiñe kecan ofisa ka pepuy, rvf fvxake kacu mew mvley tvfeyci ofisa, welu re xogliy. Feymew mvlefuy ka epu karni ka mekey ñi kewan, farfarkvley ñi arofun. Feymew ka zoy aye pvle mvley ka kiñe pvci kecan ofisa, gelay kacu re korelgey, fey tvfici ofisa re fvxake moxiñ. Ñi ofisa amuley mvten, femgen puwi cew ñi kansatuam wvla, ragiantvy. Feymew mvlefuy mvte kvmeke fiskeñ. Feymew melarnaqpuy ñi ofisa tvfeyci fiskeñ mew. Pvjelefuy kiñe pvci ko, ci ina mew, hometu ci pvci ko mvlefuy kiñe ruka, fey ñi wvbgiñ mew wixalefuy kiñe ciñura, ka ci wenu aliwen rvf rvrvkvmekey ci siwv. Ci pofre wenxu gvnezuami kom tvfeyci wesakelu, kom cem ñi pefiel, ixokom inapiwkentukuniey. Mvlepulu peeyew tvfeyci señora, feymew mvxvmeyew, mvxvmelumew hoy ci pvci ko mew. Feymew ramtutueyew cumgeci ñi kvpan: iney no rume may akukelay fa mew, cumgeci ce eymi, mogen ce kam baymi?, pieyew ci ciñura. Mogen ce may iñce, pi, kiñe fvca wigka may eluenew kvzaw, pi, kuyzalen tvfa ñi mufvn ofisa, cew ñi rumen inaniefimi mvten, pienew ñi paxon, feymew inaniepan ñi ofisa. Feymew: feyvrke may pvñeñ! Iñce may ñi pvñeñ tvfeyci fvca, Kuanito pigey, fey iñce ñi pvñeñ, pieyew, kvmey may mi serfifiel, pieyew. Feymew fentekvnueyew ñi zvguetew. Wvñomelu ci señora mew, zewma rupan antv, akutuy ci ofisa mew. Fey wixayetuy ñi ofisa. Wvñomey ci ofisa. Waj kvpatuy, inapatuy ñi rvpv, ñi rumemum. Ci pofre wenxu peyekvpakatufi kom ci kujiñ, kewakewagekafuygvn. Feymew gvnekvnu jvkakewfi. Feyci kewapeluci toro asta picurken xipay ñi mvta mew, kvxal femgeci, feymew epeke jvkakekawfi. Kvpatufelimew may tvfaci ijkunke toro, cumpeafun kam? Bagvmpeafenew may?, pi feyci pofre wenxu. Tvfeyci ofisa amulekatuy mvten. Feyci wenxu inaniekay ñi ofisa, akutuy ci bewfv mew, kom ci kvla bewfv mew, felen hopayetuy, femgen akutuy wvla ñi paxon mew epe konvn antv. Feymew ramtutueyew tañi paxon cew ñi gemen ñi ofisa yegu. Rvf afmatulelu kom kimelfi cem kvfci ñi pefiel. Wvne may puwvn kiñe kelv bewfv mew, pi ci wenxu. Feymew pi ti fvca wigka. Ay iko!, pieyew, fey tvfeyci kelv bewfv ci ajfvn ce fey ñi mojfvñ, waq yu mojfvñ kom ci ce nielu kuxan, fey may tvfeyci bewfv, ka cem pefimi kay?, pigey ci pofre wenxu. Ka puwvn may ka kiñe bewfv mew, liq bewfv. Fey tvfeyci liq bewfv postemagelu (pafgelu) ci ce fey ñi xar, fey ñi kaqvl, pieyew ñi paxon fey kimfi ñi cumgeci kogen tvfeyci bewfv, ka cem peymi iko?, pieyew ñi paxon. Ka kiñe bewfv mew rumen, pi, ajwe karvnkey. Fey tvfey may iko, pieyew, kowvh ce ka merun. Feymew kimfi tvfeyci bewfv ñi cumgeci kogen. Ka ramtueyew ñi paxon: ka cem pefimi?, pieyew. Ka pepufiñ may epu toro, pi, rvf mekey ñi kewan. Fey tvfey may ci kompadrewen yewewnolu kewawkey, fey may tvfey kewakewagey, pieyew ñi paxon, ka cem pefimi?, pieyew. Ka pefiñ may epu waka, ka mekey ñi kewan, pi tvfeyci pofre wenxu. Fey tvfey ci yewewnoluci komadrewen, fey ñi kewawken mew feymew may fey kewamekey tvfa yegvn, pieyew ñi paxon. Feymew: ka cem peymi?, pieyew. Ka mekey may epu karni ñi kewan, kiñe kecan ofisa mew mvley ci epu karni, rvf fvxake kacuntugey, welu ci ofisa re xogliy, pi tvfeyci wenxu. Feymew feypi ci fvca wigka: fey tvfey may ci pu vbmen, kompadrewen ñi kewawken mew, feymew femfemgey ñi kewan tvfeyci epu karni, ka tvfeyci ofisa, abvn ofisa, re xogliy tvfeyci pu vbmen rvkvgewmelu, fey may ñi ofisa tvfey. Pu pofre: fvreneqen, pieyew, fenzelen kiñe ofisa, pikefeyew ci pofre, rulkelaygu. Feymew ñi rvkvgen mew, ñi fvrenenofiel mew pu kuñifal, fey tvfeyci ofisa xogligewmey, welu niefuy abvn kacu, moxilay, pigey tvfeyci pofre. Feymew: feyvrke may, pi. Ka cem pefimi?, pigey. Ka zoy aye pvle pefiñ may mufvn ofisa, gelay kacu, tafv feley ka re korelgey, welu tvfeyci ofisa rvf fvxake moxiñ, pifi ñi paxon. Fey tvfey may iko, pieyew, ci pu pofre kvme piwkegelu, cemkvn fvkeñmaeyew kakelu, ñi xvr pofre rvkvkelay, rulkey, fey may tvfeyci mufvn ofisa ci kvme piwke ce kvf, pigey tvfeyci pofre wenxu, feymew kimi. Ka ramtugey: ka cem peymi iko?, pigey. Cew may fentepuy ñi ofisa, fey mew mvlerkey kiñe ruka, mvlerkey kvmeke fiskeñ, newe gelay kacu, feymew wvla tugpuy ñi ofisa, mvxvmenew feyci ciñura, hon may ci pvci ko mew, puwvrpun ci kiñe pvrawe mew, fey mew mvlerkey wenu ci ciñura. Fey may ramtutuenew ñi mogen cegen kam ñi bagen. Feymew feypifiñ: mogen ce may iñce, kiñe fvca wigka may eluenew ñi ofisa ñi kuyzalafiel, feymew may kvpan, inaniepan ñi ofisa, pifiñ ci ciñura. Feymew feypienew: feyvrke may pvñeñ, fey tvfaci fvca wigka may iñce ñi pvñeñ, feyvrke may tami paxon, pienew may, pifi ñi paxon. Feymew feypieyew: fey je may tañi ñuke, fey ñi zuam mvlen ta iñce, Maria pigey ta tvfey tañi ñuke, pigey ci pofre wenxu. Feyvrke may pi ci pofre. Ka cem peymi?, pigey ci pofre. Ci ina ruka mvleyey ci aliwen mamvj, feyme wenu rvrvkvmekey fenxen siwv, ka fey may pefiñ, pi tvfeyci pofre. Feymew feypieyew ñi paxon: fey may tvfey ci pu ankelito nienolu cem zvgu rume ñi piwke mew, balu fey may tvfey mvlepuy feyci aliwen mew. Feymew kimfi ñi cemgen tvfeyci kujiñ, tvfeyci vñvm. Kom nvxameleyew ñi paxon, masiaw mañumi ci wenxu, ñi kimelgen mew kom tvfeyci wesakelu. Feymew wvla ka ramtutugey cem ñi ayvn, kam ci dios se lo paqe, kam ci almur pvlata. Feymew feypi: ayvn may dios se lo paqe. Feymew feypieyew: dios may ta kujiaqeymew tañi serfimoeyvm. Feymew: feyvrke may, fey may ayvn, pi ci pofre wenxu, wvñomey felen mvten. Puwtuy ñi mapu mew, ñi epu inan peñi fvxake vbmengey, ñi pvlata ñi eluetew tañi paxon mew, gijay kujiñ, zewmay kvme ruka, feymew kvme wenxugey. Feymew ramtutugey cew kvzawken fenxen xipantu. Feymew: kvzawmen may eymvn tamvn kvzawmemoyvmci fvca wigka mew, pi tvfeyci wenxu. Feymew feypieyew ñi peñi: cem kay wewmeymi?, pigey. Cem no rume wewmelan, dios se lo paqe may ayvn, pifiñ tañi paxon, feymew: dios may kujiaqeymew tañi kvzawelmoeyvm, pienew, feymew femgeci mvten kvpatun, pifi tañi pu peñi. Feymew: cumam lesogeymi, fvkelaymi pvlata?, pigey, mvley mi pofregeaqel mvten, iñciñ iñ kvzawvn mew, feymew cegeyiñ, fewla nieyiñ fij kujiñ, pigey ci pofre. Feymew amutuy abvxipa ñi pu peñi mew. Kuregey, kiñe pvci suka mew mvleygu, rvf pofregeygu. Fvrenezvgukefuy ñi epu peñi mew, apoci zvgun mew fvrenegekefuy pvcike kexan. Cumam lesogeymi?, pigekefuy, iñce ñi kvzaw mew kam mogelniewafuyiñ?, pikefeyew ñi pu peñi. Feymew jazkvkefuy, welu gijatuñmawkvlekefuy gvnecen mew. Feymew kañpvle amuy, kvzawi, kexay. Feymew kiñe antv wewi kiñe acawaj, ka antv mew ka wewi ka kiñe alka acawaj. Fey yetuy ñi ruka mew, fey mvten niefuy, zoy nielay cem no rume. Welu gvnecen penieeyew cumgeci ñi padesemeken komke antv. Fey tvfaci epu pofre kurewen, rvf rumeñma pofre, niewelafuygu zewma ñi takuam, kom wvray ñi takuwe, gelafuy zoy cumgeci ñi peaqel ñi takuam. Xufken mew ina kvxal umawtukefuy. Feymew fenxen ñi padesemeken, femgen kiñe antv akuy kiñe vbmen repente ñi ruka mew, kawejutu pepaeyew. Feymew zvgupaeyew: kvmelkaleymi?, pipaeyew. Kvmelkalen may, pi, lukutukvnuwi. Feymew: eluaqen may ñi umayam, pieyew ci vbmen. Feymew feypi: iñce may pofre señor, nielan cem no ruka mew, cem kam ipeafuymi? Tvye mew may mvley ñi pu peñi, vbmengewmey, feymew cem mew amulayaymi señor?, pifi ci vbmen. Feymew ci vbmen: iñce ayvlan feyegu mew ñi umayaqel, pi ci vbmen, eymi mi zuam kvpan, pigey ci pofre wenxu. Feyvrke may, pi. Ñi kure pepi wixalay ñi yewen ina kvxal ñi kvpan xogewelay, kom xayagkvlewey. Feymew yewentukuwi, calilafi rume feyci vbmen, kisu calimeeyew, mankuwvlmeeyew. Feymew tvfeyci wenxu: cumafuyu kam?, pifi ñi kure, ayvy ñi umayaqel fa mew tvfaci vbmen, bagvmelafiyu may kiñe acawaj, cem kam iafuy?, pi tvfeyci pofre wenxu. Feymew inay ñi acawaj ñi nuaqel, ñi bagvmelafiel ci vbmen. Feymew ci vbmen ramtutueyew: cumaqel inayawvlimi tami acawaj?, pieyew. Eymi may mi eluafin, cem kam iafuymi tvfaci puh? Nielan zoy cem no rume, pi ci wenxu. Gvñikvnu mew nvy ñi acawaj feymew bagvmfi, lawvmfi ka anvntukuy ñi caja, afvmi ñi acawaj. Feymew: iñce ñi iaqel gele iñce may ikelan, re may ci orken iaqel feymew mogeken, pi ci vbmen. Kiñe rabi mew anvkvnuafimi kiñe pvci wagku mew, pieyew tici vbmen. Afvmlu ñi acawaj eli kiñe wagku, feymew eli ñi ba acawaj, felen may majvkvnu, cazi mvten mvten tulelfi. Feymew feypifi ci vbmen: tvfa may ige, zoy gelay may cem no rume ñi tukulelafiel, feymew may perdonayaqen, pofre kam iñce. Feymew ci vbmen: feymew may elfige mvten, pi, kaji fiskvpe, iñce may tvfeyci kuyuanvn iaqel mvten iken, feymew elkvnuafimi mvten, pigey ci wenxu. Rupan kuyuannole, fiskvle, fey ituafimi eymi, pieyew ci vbmen. Feymew fiskvlu fey ituy ñi ilo acawaj. Feymew rakizuami cumgeci cegeperkey kam tvfaci vbmen? Ikerkelay, pi ñi rakizuamvn ponwi piwke. Feymew puhmalu ci vbmen eluwi wekun, ci epu pofre umaqnaqigu. Fey ñi pelonon peloy wvhman mew wvla. Pelolu mvley kiñe kvme kawitu mew, kvme ruka, kvme kosina, ka kiñe ruka ejkawpeyvm apoley ixofij pvlku mew, re kvmeke pvlku, ka kiñe acawaj ñi umapeyvm apoley. Ixofij vñvm elelgey, ganzo, pafo, pato, re kisuke fenxekey. Kujiñ, kiñe fvca malal, waka, kakewme kujiñ, re kisuke elelgey feyci puh. Tvfeyci pofre ñi ruka mija fentana gey, ka ñi wvbgiñ, ka fey ñi kawitu, ixofij, mesa ñi ikeam, kom ci wesakelu zuamyepeyel in mew, ka kom wesakelu zuamyepeyel kvzaw mew, rvf cem no rume faltañmalay. Ce kom elelgey ñi serfiaetew, ñi afvmelaetew, ñi kvzawelaetew, ñi kuyzalaetew ñi kujiñ niey tvfeyci pofre wenxu. Fewla ñi kujigen ñi kvzawelmofiyvm ci Kuanito pigeci fvca wigka, feymew elugey kom tvfeyci kujiñ. Ñi wvbgiñ ruka mew elelgey kiñe papel ñi vy egu tvfeyci fvca wigka, femgeci ñi kvzaw mew ñi elugen kom tvfeyci kujiñ, tvfeyci ruka, kom wesakelu, ñi kimgeam cem no rume ñi nvñmanoetew kake ce, feymew elelgey ci cijka ñi wvbgiñ ruka mew. Wvhman mew fewla nvxamkaeyew tvfeyci vbmen. Feypieyew: eymi may kujilmeqen, pienew tami paxonyewye, fenxen tami paresemeken mew tami pu peñi fvrenelaqeymew feymew fey tañi kom kujiñ em kom eymi tokatuaymi tvfa, pigey. Mi fvrenenoetew mew feymew ta xewagetuay, feymew may werkvgen iñce, ci dios se lo paqe ayvn mew feymew fewla tami kujietew ta dios, eymi may elumefige ñi pigen mew feymew ta kvpan eymi tami elelpayafiel kom kujiñ, kom wesakelu tami cegeam, pigey may ci pofre wenxu.

Feymew: feyvrke may! Kvrasias may!, pi. Zewma may kom elelpaeymi, tuntepun mi mogen cegeaymi, dios tami mañumetew mew feymew may iñce ta werkvgen, pieyew ci vbmen. Amutuan may, feymew mvten may kvpafun, nentulmean kiñe mesa fa mew, pieyew. Feymew nentumey ci mesa wekun, ragiñ ci lepvn feymew elpuy ñi mesa. Feymew ci vbmen mvxvmfi xvr egu ci epu pofre, mankuwvltufi. Amutuan may, iñce may ankel, dios tañi werken iñce, pvratuan wenu mapu, pifi ci epu pofre kurewen. Feyvrke may, pigu. Rvf bagey ñi mañumvn ñi repente nvnien egu fij kujiñ. Feymew ci kawajero wixakvnuwi wente mesa mew, mvcay mvten kiñe konowi, mvpvy, pvraputuy wenu mapu. Feymew wvla tvfeyci epu vbmen em pofregewetuy. Kvpvmeacawajvn mew konpuy, ñi peñi feymew jowfi, kake kvzaw mew jowlafi ñi wezañmagefel mew ñi peñi egu.

~~~~

Kvme cijkatulu tvfaci nvxam kiñe ina pegey ñi mvlen kom zvgu kvme kimfali kake nvxam mew, welu kiñeke kagey ñi vytugen feymew: cem am cey feyci fvca wenxu dios pigelu kiñeke mew?, kimgey may ñi nien ñuke, ka ñi nien kujiñ ka werken, feyci werken ka fey kagey ñi femgen, cegelay ñi femgen feymew wenu mapu wvñoy afpun mew. Ka fey mvley zoy kvzawgeci ramtukan cijkatun mew, cem kujiñ kuyfi mvlefuy nvxam mew? tvfa pegey toro kewatumekelu, welu cem kujiñ pegefuy kam? ka fey, ñi kvzawvn mew ti kvla wenxu, cumgeci kiñe antv mvten kvzawpulu fey kom kiñe xipantu rupay wvñolu fvca wenxu mew?

Zoy gvnezuamkele mvten pu ce kimgeay..

jueves, 21 de octubre de 2021

jueves, 2 de septiembre de 2021

Reñma Aliwen

Taiñ kvme mapuzvgual faci antv ka fij antv feymew mvley cijkatual kom zvgu mew, mvley taiñ amukayal mapuzvgun mew cew pvle rume, feymew may pu ce zoy re mapuzvgutukey fanten mew ka fey zoy wirintukumekey re mapuzvgun mew fantepu, tañi kvmeleam may taiñ mapuzvgun.

Ayvwkvleci gvnezuamken faci reñma zvgu, apvmfallay ñi kimeltuetew taiñ tukulpan, feymew kvpa entuan kom tvfaci azentu ta kejuetew taiñ azvmafiel. Kom ta kimvn elelgeyiñ taiñ mogen jitun may taiñ reñmawen mew eleleyiñmew. Pelu iñciñ pu kuyfikece ñi kvme felen ta kvmeleyiñ may, pelu iñciñ pu kuyfikece ñi welulkawvn feymew may nor rvpvtutuyiñ, feymew kvme miawiñ.

Ñi zewmayal tvfa cijkatufin Maria Kaxvlew ñi hemvlkawe ka fey Awkusta ñi hemvlkawe. Kiñeke hemvl kagey may fij mapu mew ka fey kuyfi kalefuy.

 

Xarintukun

Drive

 







 




viernes, 13 de agosto de 2021

Mapuce Cijkatukantun :: Paynemal Weyxa ñi Nvxam

Tvfaci nvxam pegey Mapuce Cijkatukantun pigeci cijka, wigkazvgun mew "Lecturas Araucanas" pigelu.

Tvfa nvxamentukey Weyxañamku ñi fotvm, Paynemal Weyxa pigelu. 1830 xipantu cey 1840 xipantu cey Weyxañamku werkvgey ñi apvmafiel kiñe nalvn zvgu wixapvrampelu epu fvxa logko.

 Fotografía y dibujos de Claude Joseph | Museo Histórico Nacional


Wewpin Weyxañamku egu Fenansio Koñwepag


Weyxañamku: werkvgen, kvmelay ñvwagen kvxalgepeyvm logko, feymew may werkvgen. Fanten mew ñvwagey tañi vbmen. Kvmelay may feyci zvgu, feymew may: amuge, pigen. Iñce may ta femgelan, ayvlafin ñvwa zvgu, feymew may: eymi amuge, pigen. Kvmey ta kvmelen, kvme ban ta kvmey. Kvmelen mew mapu kvmelen mew ta ce, feymew ta bay ta peñi kvme rvgalgey, kvme pvnotugey wibi kaweju mew. Bay ta peñi kvme rugalgey, bay ta fotvm kvme rvgalgey, genon mew cem zvgu. Femgeci may bakeyiñ kvmelka tvfa tañi mapu mew iñce. Iñce ayvlafiñ ñvwa zvgu, ayvlafiñ may tañi kvxaltugeaqel tañi peñi. Iñce may kvme rukatun mew, kvme kureyewvn mew mvlen tvfa mew iñce. Fey may ajkvpe tañi pu vbmen. Feymew may: pvrakawejuge, pigen. Ajkvpe tvfaci zvgu tañi pu vbmen. Fey tvfaci nvxam entupuge. Ajkvle ajkvay tañi pu vbmen. Tvfa mew may mvlen iñce, gelay zvgu. Feymew may: amuge, pigen. Kvme umawtun kvmey. Feymew may werkvgen. Afpe ñi zvgu ñi pu vbmen. Kvmelay ta nien may ta lefkaweju zvgu, cumgeci rume kvme wenxu tañi gvnapeyvm. Afelfipe tañi zvgu. Feymew may werkvgen. Kvme felen fey may ta kvmey. Iñce may ta tvfa mew nieken gijatun, kamarikun. Feyci zvgu ta nieken tañi mapu mew, gijañmawvn ta gvnecen mew. Feymew may feyci zvgu ajkvpe. Iñce may ayvlafiñ ñvwa zvgu. Feley may tañi waria, tañi faldifiano, rupay xipantu, gvnetukawejken tañi waria mew. Feyci zvgu kimpe, feyci nvxam ajkvpe tañi pu vbmen, feyci zvgu elelmefige, pigen, feymew pvrakawejun faci antv may. Ajkvmvn pu logko, fentenci pu vbmen! Gvnaytuñmawyiñ tamvn fotvm pu vbmen. Ajkvmñamoci tañi zvgu ñi pvrakawejyekeel. Iñce ñi mapu mew nielan cem zvgu. Akuy ta intendente tañi Faldifia, fey may pvrakawejumakefiñ, niekenon mew cem zvgu feymew peken tañi waria mew. Re feyci zvgu mvten nien. Feymew may kvmey kvmelen. Feyci zvgu nien iñce, kvme femnien ñi peñi, ñi fotvm. Nienon mew cem zvgu iñce ta tvfa ñi mapu mew, fvcay may tañi mansun, waxoy tañi mvta, fvcay tañi ofisa, waxoy tañi mvta tañi kvmelen mew, tañi niekenon mew cem zvgu. Femgeci may ta felen. Fey kimpe ñi pu vbmen. Iñce may tvfa mew cem zvgu rume niekelan, anvlmapu zvgu nien. Nieken may xawvn zvgu. Feyci zvgu mew elenew ñi laku, nieken may tvfaci zvgu, feymew may gijatuken gvnecen mew, ñi elelgen zvgu, feyci zvgu inatunieken. Feyci zvgu may kimpe, ñi felen ci zvgu. Feyci zvgu may pvrakawejuge Weyxañamku, pigen. Feymew pvrakawejun, gvnaytuñmawvn taiñ logko.

Fenansio Koñwepag: iñce may ta kizu ijulafuyiñ ñi femtuel tañi pewence. Mvtewe pofogey tañi pewence. Feymew may wixamelfiñ feyci zvgu, femgeci zvgu mew ta kewakeyu, ñi femtuetew tañi pewence, bagvmvñmaqenew tañi koha. Xewa mew may rumey tayu zvgu, femgeci may tvfeyci zvgu. Iñce may wvne ijulafuyiñ, kizu may ñi pofogen mew, fey mew may niekeyu zvgu, iñce kam tañi ijunofiel kam iñce. Feymew may niekefun feyci zvgu. Feymew kam cem piafun? Gvnaytuenew tañi wiji vbmen. Fewla may afay ci zvgu, pile may tañi pewence. Kvmey may tañi feypietew tañi wiji vbmen, kvmey may tañi gvnaytuñmaetew tañi peñi, tañi fentenci tañi kapitan. Kvme niepe ñi peñi ñi kapitan ñi pietew, ñi wiji vbmen fey pienew, feymew kam cem piafun? Feyvrke may!, pian facantv. Femgeci may niekefun kvxal zvgu, niekefun magiñ zvgu, femgeci may kvxal niekefuy tañi koha, feymew kam cupiafun gvnaytuetew tañi wiji vbmen? Pilafun felen tañi mapu mew. Feyvrke may!, pian facantv, aftuay tañi lef kaweju, waxotuay tañi rvgi, cogvmtuan tañi kvxal zvgu, aftuay ta tvfeyci zvgu. Ñi pepeyvm ta kvme kaweju tañi pewence, feymew ta yemen tapayu kurv kaweju, yemen ta kurv ayvs kaweju, feymew ta pvragey xapi kolv kaweju, tañi fempeyvm tañi pewence. Kasoafiñ may tañi pu vbmen, kvmey may ta kvme umawtun. Apvmtuan tañi zvgu, ñi gvnaytuetew ñi wiji vbmen. Facantv may pvrakawejurkeymi Weyxañamku, kasoyaqeymi facantv, wixapvramwelayan tañi zvgu.

Feymew amuy Weyxañamku pewence mew. Puwi Linkobew mew, Vgkogeyew mapu. Ka amurkey kasike mew, Cokori, mvley Puelmañ, Mojfvñkew, Cakayal. Fey mew ka wewpipuy.

Weyxañamku: pvrakawejun may pu vbmen. Eymi may pvrakawejuge, pienew ñi pu logko, feymew may pvrakawejun. Fewla may ninkuy tamvn rvpv, pegewelay tamvn rvpv. Svjo tañi rvpv fey mvten ta mvley, gvrv tañi rvpv ta mvley. Rupan ta mapu mew tañi anvlepeyvm tañi pu vbmen, fewla gewelay, weñagkvn gewey tamvn mapu. Feymew may kvpan. Afeluwvn, pijefuli, cumafun kam? Zoy gelay kimlu fij zvgu mew wixawlu, ñi pigen mew. Pvrakawejun may, pewence ajkvñmayaqenew tañi zvgu, ñi pin mew ta pvrakawejun. Tvfaci zvgu may yege, ñi pigen mew kvpan may. Vbmen afpe tañi zvgu, tañi pigen mew feymew may kvpan iñ gvnaytuwvn. Kvmelay kvxalgen koha, kvmey ta kvmelen feymew ta kvpan. Zoy kvmelen fey kvmey may tañi pewence kvmelepe, tañi pin mew feymew may pvrakawejun. Aftuay tvfaci zvgu, feyci zvgu mew may pvrakawejuken. Feymew may: fey tvfaci zvgu elelmefige tañi wayzvf vbmen, ñi pigen mew pvrakawejun may. Pu logko facantv ajkvmvn tvfaci zvgu tañi pvrakawejun may. Gvnaytuñmawyiñ tamvn focvm, tamvn logko. Kvxalgen fey ta kvmelay, weza zvgu tvfey, kvme ta iñmupenoyvm, feymew may ta kvpan. Kvmeletuaymvn, kvmelkaletuaymvn, kvzawaymvn, kvme kureyewaymvn, yvltuaymvn (yajtuaymvn), kvme kureyewtuaymvn, gijanzvgulayaymvn, rvf kvme fvkewaymvn, feymew xogtuay mapu. Rvkvlayaymvn tamvn zeya, kvmelka eluwaymvn. Kvmey ta kvmelen, kvmelkaleaymvn, yvltuay mapu, gewenole cem zvgu. Feyci may ta cegetuaymvn pu vbmen. Aftuay kvxalgen tamvn kapitan, tamvn peñi, tamvn maje, kvme gvnaytuwtumvn, feymew kvpan. Ñi pepeyvm kvme kaweju feymew may kvpan. Pu vbmen cogvmfici tañi kvxal zvgu, pin may kvpan. Yewengey hamuhtun cegetuay tañi pu vbmen, tañi pin mew kvpan. Afpay zvgu facantv, gewekenope cem zvgu. Feyci zvgu elelmefici, pin may kvpan, yeñmayaqenew tvfaci zvgu, pin kvpan. Fewla may yemvn tvfaci zvgu, pofogen mew koha feymew xewagetuymvn pu vbmen. Feymew may: kvme kvzawtuaymvn, pin may kvpan. Feyci may cegetuaymvn, kvmelkaletuaymvn. Iñce ñi mapu mew kvme kvzawken, kvzawkey tañi koha, kvme gvlamtuken tañi koha, genoaqel ta cem zvgu, weñenoaqel ta kiñe koha, kvme ta serfituy ta koha, feymew ta cegekey ta ce. Feyci nvxam elelmefici, pin kvpan. Gvnaytuwmvn yom kvxalgekilpe ta focvm, fentenci ce. Kom kvmelemvn.

Cokori: feyvrke may! Kvmey may tañi pietew, gvnaytuñmaetew tañi koha, gvnaytuñmaetew tañi fotvm, tañi kvmeke kapitan, tañi maje, tañi peñi tañi gvnaytuñmaetew. Feymew kam cem piafun? Facantv may ajkvn, ajkvy tañi kom tañi fentenci ce. Kvmey gvnaytuwvn pu vbmen, facantv may ayvwvn, fey mew kam kvmelay kam piafun? Ajkvan tvfaci zvgu, feymew kam cupiafun gvnaytuetew gulu vbmen? Xvyvwvn ñi fey pietew. Fanten mew niekefun feyci zvgu tañi bagvmvñmagen mew ñi fentenci ce, feymew may jazkvfun, feymew may, wvñoay tañi pvnon kaweju, pifun. Fewla gelayay. Fewla may kvme feletuan, nielayan cem zvgu, kvme umawtuan, kvmey may tañi fey pietew tañi gulu vbmen. Mvley may coyke tañi mogepeyvm, mvley may kumxv feymew mogen, buan feymew mogen, rvgatufin mara feymew mogen, gvrv mew mogen, gvjiw mew mogen, femgeci ta mogen. Weza zvgu taci kvxal zvgu, feymew kam kvmelay ñi pietew ñi gulu vbmen, piafun kam? Facantv may ajkvn, kimi tañi pu koha, ajkvy tañi pu kapitan, ajkvy fey tvfaci zvgu. Facantv may kimvn may Weyxañamku, ñi gvnaytukefin pvrakawejuymi. Feymew kam weluzvgu piafun, gvnaytuñmafin tañi kure, gvnaytuñmafin tañi ñawe. Fanten mew may felen, gepenofum zvgu, femketuel may tañi koha, feymew may mvley gvxam. Koha may niekerkey zvgu, femgeci may xewagen, koha ñi kintuel zvgu femgeci may xanaley ñi fentenci ce.

Afpuy.

 

 ++++

Afmatufali may tvfaci nvxam, niey fvxa kimvn wewpin entukelu taiñ gvnezuamfiel mapuzvgun. Ka fey pegey cumgeci pu kuyfike ce azvmkey tañi politika, ka fey ñi kvme felen, ñi kvme gvlmtuam, kakewmeci kimvn ta kom pu ce ñi kimeltuam

jueves, 12 de agosto de 2021

Niponzvgun: pura mari hemvl

Mari xipantu mew cijkatukantufin niponzvgun,  wvle amulkerkelafin feyci zvgu, feymew ñi goymanoal ixokom, fewla pvzvmkefin pura mari hemvl niponwirin mew, feyci kanji zvgu ka nielu, kom rulpazvgugey.

 

, ichi: kiñe

, ni: epu

, mitsu: kvla

, shi: meli

, go: kecu

, roku: kayu

, nana: reqle

, hachi: pura

, kyu: ayja

, ju: mari

, hyaku: pataka, fenxen

, sen: waragka, fenxen

, hi: antv

, tsuki: kvyeh

, hi: kvxal, lulul

, mizu: ko

, ki: mamvj, aliwen

, kin : rag, mija

, tsuchi: tuwe, mapu

, jo : wenu

, shita : miñce

, hidari: wele

, migi : man

, o: fvca

, naka : ponwi

, ko: pvci

, te: kuwv

, ashi: cag

, me: ge

, mimi: pilun

, kuchi: wvh

, hito: ce

, ko: pvcice, kampu

, onna: zomo

, otoko: wenxu

, na: vy

, toshi: xipantu

, yama: wigkvl

, kawa: bewfv

, hayashi: lemu

, mori: mawiza

, ta: arosentu

, sora: wenu

, ame: mawvh

, ten: wenu mapu

, ki: heyen

, yu: puh

, hana: rayen

, kusa: kacu

, take: kvba

, inu: xewa

, mushi : isike

, kay: cakantu

, ishi: kura

, o: apo

, tama: mogkoj

, cikara: newen

, ito: fvw

, kuruma: amukawe

, oto: zvgun

, gaku: kimeltun

, ko: cijkatuwe ruka

, saki: wecuñ

, nama: mogen

, ji: wirin

, bun: hemvl

, hon: cijka

, mura: cinko

, machi: kara

, akai: kelv

, shiro: liq

, aoi : kajfv, karv

, en: xiwvr

, masa : nor

, haya: matu

, iri: konvn

, shutsu: wekun

, tachi: wixapvran

, kyu: vrkvtun

, miru: pen

 

Kanji - Wikipedia, la enciclopedia libre

sábado, 7 de agosto de 2021

Kaxvlew ñi kvme hemvlkawe ; trilingual dictionary ; diccionario trilingüe

 

Facantv rakizuamkelu tvfaci hemvl rulpazvgufe tati may, rakizuamkvlelu azvmyekvmefin tañi rulpameken zvgu, ixofij zvgu pepi konay ka xipay, tukuafuy, entuafuy, ixokom ci, pvcin kejun mu kakelu rvpvtuay ñi puwam fentepun kvme zvgu.. feyta hemvlkawe ñi pvnegen kay, feymu kiñe kvla kewvh rume hemvlkawe abv rulpamekey zvgu..


I have no post in english yet so to correctly achieve the concept of rulpazvgufe, traspasing the objects of knowledge from one side to another, today i will post the best dictionary mapudungun-english-spanish, this dictionary it's the work of more than twenty years of Leonor Catrileo, gives a contextual use of the words, and has a phonetic section.

Link:

Drive

Also a good grammar in english:

Drive

All books:

Drive

 

Ediciones UACh reedita "Diccionario Lingüístico Etnográfico de la Lengua  Mapuche" de María Catrileo - Noticias UACh

domingo, 1 de agosto de 2021

Kajfvn ñi nvxamkan ;; IXOKOM

 Fewla may weculkapen ñi wirintukufiel kom Kajfvn ñi nvxamkan entulu Lenz ñi cijkatun mew. Tvfaci cijka mew pegeay nvxamkantun, epew, ka vlkantun ixokom ragilew wirintukun mew, newe kakvnugey Lenz ñi wirimekeel, ñi zoy azvmgeam mvten kakvnufin kiñeke hemvl, ka fey ñi azkvnugeel. Kom hemvl ta newe kimgelay pegeay kiñe hemvlkawe tañi gvlvmmeken fewla.

Pewmagele kom cijkatulu eymi ka kvme wehvyeafimi Kajfvn!

Xarintukun:

Drive

Internet Archive




sábado, 31 de julio de 2021

Kajfvn ñi Gvxamkan ;; PVCI GVXAM

 

Wirintukumekefin ragilew mu kom Kajfvn ñi nvxamkan mvlelu Lenz ñi cijkatun mew, fewla petu azkvnugelu pvci nvxam nieci af xoy, kvpa entuan faci ta mvte ayvfiel iñce. Tvfa pefali ta pu kuyfikece ñi hampvlkameken re namuntu rume. 

Kiñeke hemvl tañi newe kimgenoel:

pvra: dama, señora

jaqvn: brindar compartiendo el vaso 

cincifi: gingerbeer (espumante de gengibre)

soelekaw: subdelegado 


Amuy Kajfvn Wvñfali

Amuken Wvñfali. Nentunpapilen paxon Fito Ciapa mew, nentulu papil iñce feymew amun. Puwvn fvxake pvra mu. Petu mojirkey ce puwvn. Puwlu iñce jaqenew kiñe ñi wehvy. Feymew putupun, mojipun, mojilu iñce umañvn. Ka antv mew puwvy Waykil ñi kompañ, feymew ka mojipuy kay. Mojilu feymew felen. Ka antv mew mojilekay ñi kompañ. Feymew amun wvla kizu. Giyulfalewen ñi cale mew. Elgemen Kojiwanki, elmael iñce feymew gijaiaelpun Kojiwanki. Feymew rupan ilu iñce amun namuntu. Abvlewen antv puwvn Kurakaqtvn mew. Feymew fentepun wvywvn, pvtokofun ko, rupan wvywvlan. Feymew kiñe limeta cincifi, ka ragin lixo murto gijan. Feymew rupan wvywvn wvla. Feymew ka koretun rupan. Koretulu iñce, kvpan soelekaw mew pegelpan ñi papil yenieel. Kimvñmagelan. Feymew wvñopan. Wvñopalu iñce puwtun ñi peñi mew, home Jiqlewfv. Feymew umañpun. Ka antv mew amun Wvñfali. Home Jiqbewfv mvley may tvfici mayordomo. Feymew puwvn tvfeyci ruka mew, ramtupufin tvfeyci mayordomo. Gerkelay! Tayi xipay, pigen, rvpv mu ci xafafimi, pigen. Feymew rumen tvfeyci ruka mew. Inaltu Jiqbewfv pefin tvfeyci mayordomo. Feymew pegelelfin papil ñi yenieel, pegelelfilu iñce kimlay. Cem wigka ñi wiriel tvfa?, pienew tvfeyci mayordomo. Kam kolono am fe?, pienew tvfeyci mayordomo. Wigka, pifin iñce. Feymew eluenew ka papil ñi rumeam. Feymew amun, feymew puwvn tvfeyci puertero mew inaltu Kaqtvn gilawe mew mvlelu. Pegelpun ñi papil. Feymew: rumege may, pienew tvfeyci wigka. Cumgeci rumekey ce?, pifin tvfeyci wigka. Iñce may jvkafun ñi namuntu rumeael. Kiñe ina mvxvmtuan, pifin tvfeyci wigka. Tvfa mew ajkvlayay ci am kay Wencupag?, pifin tvfeyci wigka. Kizuley ta Wencupag, tañi pu kona kom amuy gvjiwalu pewen mew, pienew tvfeyci wigka. Namuntu hoyawkey kvne pu zomo miawkey tvfa mew, pienew tvfeyci wigka. Feymew namuntu hopun, wvla pvcikerkey ko. Nentupantalonvn, nentusumejvn, siwaltupun, ka kiñe mamvj kintun ñi rexvwtuam. Feymew hopun. Hopulu iñce feymew tukupantalontun, tukusumejtun. Feymew amun Melin mew. Tvyew pvle xaffin Wencupag. Cew konaymi?, pienew. Amualu iñce ñi peñi mew, pifin. Ramtufin: akutunarkentinatupelu ñi peñi? Akulay, pienew. Feymew rumen, puwvn ruka ñi peñi mew, mvlerkey ñi kuse kuku. Feymew puwvn umañpun. Umañpulu iñce akutuy ñi peñi miawkelu arkentino mew. Feymew mankuwvlfin: mogeymi peñi! Fvxa kuyfi pewewkelayu peñi!, pifin iñce. Ka fey pienew kay. Kvlawentumen Wvñfali mapu mew. Feymew kvpatun ka. Kiñe kvyen mu peno miawvn tvyew.

 

 

****

 

Ayvfiñ may faci nvxam, rume falilu am taiñ tukulpaniean pu Wajmapu ce ñi az mogen zoy pataka xipantu mew. Jazkvn zvgu rume mvlelu kom Wajmapu mew pu ce xawvmekey, kvzawkey ñi mapu mu, mojikey, ka ayvwkvley ñi mogekael ñi az mogen, fantepu kalelayiñ peno..

domingo, 13 de junio de 2021

JOJO ÑI KAKEWMECI RUPAN ;; MARI EPU

Faci xoy mew pefali Dio ñi caw ñi tukulpan, ka fey Jojo ñi caw ñi tukulpan, feymew kimfali ñi felen fanten mew, welu  Jojo afi ñi zvgu fewla cey?

Xarintukun

Drive




viernes, 11 de junio de 2021

Kajfvn ñi Nvxamkan ;; Epew kiñe mapuce pvralu zeqiñ mew

Tvfa ta ka kiñe nvxamakan Kajfvn eli taiñ cijkatual, tvfaci nvxam inaley kake nvxam cew ñi pegemum feyci cerufe egu pvci mapuce. 

Mvley kiñeke hemvl iñ wema kimal cijkatualu:

 mapu wa: plantacion de maiz

rvgan ko: pozo

majin: estanque

kaqe: pato

pixal: flamenco

torokiñ: puelmapu vñvm

cewakay: puelmapu ñi vñvm

kiñeke lewatulu ñi xekan: de unas cuantas leguas es su paso (1 lewa~5 km)

kaxvwixurkvnuyeñmafi; kaxvwixurkvnuyen: dejar a varios con los nervios cortados

felagen: ser vela

 


Epew kiñe mapuce pvralu zeqiñ mew

Xipay, piam, kiñe pvci mapuce, pvray, piam, zeqiñ mew. Wecuy, piam, zeqiñ mew, pepuy ruka cerufe, piam. Feymew konpuy puwlu, piam. Cumpeymi, tvfa mew konpaymi?, pigey, piam. Kintukvzawpen, pi, piam. Tvfa mew gelay ta kvzaw?. Tvfa cerufe ñi ruka, pigey, piam, pvci mapuce. Nielay am kvzaw cerufe?, pi, piam, pvci mapuce. Akukvtujeay, niey ci ahay kvzaw, pigey, piam. Feymew abvn mew akutuy, piam, cerufe. Pegepatuy, piam, pvci mapuce. Cumpeymi faw mvlepaymi?, pigepay, piam, pvci mapuce. Kintukvzawpefun, pi, piam, pvci mapuce. Feyvrke may, eluaeyu kvzaw iñce, pi, piam, cerufe. Feymew sañwe mu inarumey, piam. Abvn mew vñamnieñmafi ñawe, piam, cerufe. Feymew kimgey, piam, ñi vñamyen. Kiñe ina kiñe fvta mapu wa zewmalaen. Wvle mvten akuan karvwatuam!, pi, piam, cerufe. Feymew weñagkvy, piam, pvci mapuce. Pepueyew, piam, ñi vñam. Umawtuaymi, kiñe fvta mapu wa, kiñeke agkvleweay, piaymi, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew umawtualu, fey pi, piam. Abvn mew xepey, piam, ragi wa, piam, xanaley. Feymew amutuy, ṕiam, cerufe mew. Zewi, piputuy, piam. Feymew kvpay, piam, cerufe, pepay ñi wa, yepay, piam, meli wa puwvltuy, piam, ñi ruka mew. Foxv! Mvna kvme kvzawvrken!, pi, piam, cerufe. Feymu feley, piam, pvci mapuce.

Zew kureyeñmayaenew ñi ñawe, pi, piam, cerufe. Zewmalaenew kiñe rvgan ko, ixofij vñvm mvleay, pi, piam, cerufe. Weñagkvy, piam, pvci mapuce. Pepueyew, piam, ñi vñam. Umawtuaymi. Ixofij kaqe, mvleay pixal, mvleay torokiñ, cewakay, ixofij kaqe mvleay, piaymi, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew fey pi, piam, umawtuy, piam. Abvn mew xepey, piam, pvci mapuce. Ixofij kaqe, piam, mvley tvfeyci pvci majin mew. Feymew kvpatuy, piam, pvci mapuce cerufe mew. Zewman!, piputuy, piam, cerufe mew. Feymew amuy, piam, cerufe, pepuy, piam, ñi majin, ixofij kaqe, mvley, piam. Kakewmegey zvgun tvfeyci kaqe, piam. Foxv!, pi, piam, cerufe, cumkvnuy zewmay mvcay?, pi, piam, cerufe. Mvna kvme gvnecen eleyew tvfaci pvci mapuce, pi, piam, cerufe.

Feymew abvn mew: kiñe ina xipayayu, pi, piam, cerufe ñi ñawe, yeñmayafiyu sañwe kaweju ñi caw, kiñeke lewatulu ñi xekan, pi, piam, cerufe ñi ñawe. Feymew xipaygu, piam. Kake kaweju kaxvwixurkvnuyeñmafi. Kiñe, piam, pvray pvci mapuce, cerufe ñi ñawe ka kiñe, piam. Amuygu, piam, kiñe fvxa waria mapuce mew, Feymew inay, piam, tvfeyci cerufe ñi kure. Feymew abvmapulu yegu, wvño kintuygu, piam. Amuley, piam, cerufe ñi kure, peygu, piam. Abvn mew: tvfa mu mvlepe kiñe fvxa xukur, pi, piam, tvfeyi cerufe ñi ñawe. Femi, piam. Rupakay, piam, kure cerufe. Ka wvño kintuygu, piam, pefigu. Tvfa mew mvlepe kiñe fvxa zeqiñ, pigu. Rumekay, piam, kure cerufe. Ka tvyew pvle wvño kintuygu, piam, pegey, piam, cerufe ñi kure. Epe zigeygu, piam, tvfeyci kurewen. Cumayu ga tvfa?, pigu, piam. Iñce kaqegean, pi, piam, tvfeyci zomo, eymi felageaymi, iñce mew wente mew vykvleaymi, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew femi, piam, ragi bafken weyebkeafuy, piam. Feymew rumey, piam, kure cerufe. Wvñomey, piam, pemenolu kure cerufe. Feymew cegetuygu, piam, yeñmagetuygu kaweju yegu. Feymew namuntu kvpay, piam, waria mapuce mew.

Akuygu, piam, waria mapuce mew. Feymew mvlepaygu, piam. Abvn mew werkey, piam cerufe, yegepatuy, piam, pvci mapuce ñi kure. Kizulewetuy, piam, pvci mapuce. Elvrpuy, piam, fenten pvlata tvfeyci zomo, fey, piam, niey, pvci mapuce, fentepun fvxa rikugey, piam, pvci mapuce.


miércoles, 2 de junio de 2021

BERSERK MAPUZVGUN MEW ;; KECU

 Amuley Gacv ñi mogen, feymew wezake kayñe weycayafi Gvrifid egu, welu re mojfvñ perpuay ñi miawal ci?

Xarintukun

Drive

 

 

 

 

 

https://pbs.twimg.com/media/EjgPWE6WoAUYSoY.jpg:large

martes, 11 de mayo de 2021

Kajfvn ñi nvxamkan ;; Epew epu pvci xewa

Faw mvley kiñeke hemvl ta aymvñ kvzawgey, newe pegelay, epu rulpazvgufi Kajfvn:

 Nvm: norte (Kajfvn ñi rulpazvgun)

Waywen: sur (Kajfvn ñi rulpazvgun)

pvras: pera, peral

konpetakatuñmagey: kon-petaka-tuku-ñma-gey (kontukuñmagey: se le encerro algo)

bagvmfal: merecer morir; ser mortal

xixankvle: estar desnudx

zakel: prometer; cortejar

tapayu: negro (ce wej kujiñ)

kvxvg: atado,manojo

kvxvgkiaw: andar trayendo atado

kapvr: de inmediato

Epew epu pvci xewa

Feymew mvlerkey epu lamgenwen, tvfici pvci mapuce, tvfici pvci zomo. Fvxa zomoy, piam, tvfici pvci mapuce pvciy, piam. Feymew akuy, piam, kiñe Cerufe ina kuzualu tvfici zomo mew, feymew vñamgey, piam. Feymew tvfici pvci mapuce vtalufisakey, piam. Feymew kiñe fvca wenxu pefi, piam, ragi lelfvn. Yeniey, piam, epu pvci xewa. Feymew fentepun ayvfi, piam, tvfici pvci xewa.

Wvllayafuymi xewa? Mvna kvme pvci xewa nieymi, pi, piam, pvci mapuce. Eluaeyu kom eluaen mi ufisa, pigey, piam, pvci mapuce. Fey piafin ñi lamgen, wvle rupatulayaymi?, pifi, piam, tvfeyci fvca mapuce. Wvle ragi antv rupatuan, pi, piam, tvfici fvca wenxu. Gijayan mi pvci xewa, pigey, piam, tvfici fvca mapuce. Feymew akutuy, piam, ñi lamgen mew. Feypi: Petuy, piam, tvyew kiñe fvca wenxu, epuyawvli pvcike xewa. Eluaen ufisa feymew eluaeyu xewa, pienew may tvfici fvca wenxu, ñaña. Pifi, piam, lamgen. Cem zuam yefimi ta tvfeyci xewa?, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew: gijayu mvten, pi, piam, tvfeyci pvci mapuce. Umañ mew xipay, piam, lelfvn mew. Ragi antv pefi, piam, tvfeyci fvca wenxu. Feymew gijay tvfici epu pvci xewa, ka kiñe xalka.

Eluael tvfici pvcike xewa, feypigey, piam, pvci mapuce: tvfaci pvci xewa Waywen pigey, kagelu Nvm pigey. Cumgealmi rume, bagvmgealmi, mvxvmfemafimi pvci xewa.

Kvpatuy, piam, ruka mew, akutuy, piam. Akuli ñi epu pvci xewa, ñi xalka. Feymew ramtugey, piam: Tami ufisa kay?, pigey, piam. Wvlvn, gijan pvcike xewa, ka xalka, pi, piam, pvci mapuce. Mvna pofogeymi (ñoygeymi), wezañmagen!, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew fentepun jazkvy, piam, tvfeyci zomo. Feymew bagvmfali, piam, ñi lamgen Cerufe mew.

Pvci abvn mew kuxanfaluwi, piam, feymew: bagvmelaeyu, pigey, piam, tvfeyci zomo. Feymew kuxanfaluwlu kuxani, piam, tvfeyci zomo. Werkegey, piam, pvci mapuce. Yelmen bawen pvras, pvratulelmeaen, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew amuy, piam, pvratupuy, piam, pvras. Feymew akuy, piam, Cerufe. Konpetakatukuñmagey ñi epu pvci xewa, ka ñi xalka. Feymew amuy, piam, Cerufe bagvmafilu tvfici pvci mapuce. Feymew pepufi, piam, tvfeyci mapuce. Bagvmaeyu wezañma, pipufi, piam, tvfeyci pvci mapuce. Feyvrke may, zew bagvmvrkeyaen, gijatukvnuñmuci may, pi, piam, pvci mapuce. Feymew naqpay, piam, ñi pvras mew. Feymew mvxvmgey ñi xewa: Waywen! Nvm!, pi, piam. Feymew lefkvlenpuy, piam, ñi pvci xewa, nvfempufi, piam, tvfeyci Cerufe. Vnakvtiyefi, piam, tvfeyci Cerufe, bagvmpuy, piam, Cerufe tvfici epu pvci xewa.

Kvpatuy, piam, ruka mew. Cem zvgu nierken ta tvfa?, pifi, piam, ñi lamgen, bagvmfalken am?, pifi, piam, ñi lamgen. Feymew: cumael wvlimi tami ufisa?, pigey, piam, pvci mapuce. Feymew jazkvy, piam. Kiñe ina xipayan, pi, piam, pvci mapuce. Feymew xipay, piam, amuy, piam, kvzawtualu kiñe vbmen mew. Amulu pepufi, piam, kiñe pvci maben, xixankvley, piam, tvfici pvci maben. Marimari!, pipufi, piam, tvfeyci pvci maben. Cumpeymi xixankvleymi?, pipufi, piam. Wvlaetew reqle logko nieci Cerufe mew ñi caw, ñi pvtokoam, pi, piam, tvfeyci pvci maben. Feymew: mvcay bagvmelaeymi, pi, piam, pvci mapuce. Zakelpufi, piam, tvfeyci pvci maben: kureyewayu iñciw, iñce bagvmelaeyu tvfeyci reqle logko Cerufe, pi, piam, pvci mapuce. Bagvmelaen wvne!, pi, piam, tvfeyci pvci maben. Mvcay epe ragi antv akualu tvfeyci reqle logko Cerufe, pi, piam, tvfeyci pvci maben. Feymew gvmagvmagey, piam, tvfeyci pvci maben iloaetew Cerufe. Feymew xanakvnupuy, piam, pvci mapuce, umaqtuuy, piam. Epe ragi antv kvpay, piam, tvfeyci reqle logko Cerufe. Feymew: yafvluwaymi!, pifi, piam, ñi epu pvci xewa pvci mapuce. Feymew kvme elufuy tvfici epu pvci xewa. Feymey nvgey, piam, tvfici reqle logko Cerufe, bagvmfi, piam, tvfici Cerufe. Feymew bagvmlu wvxuy wvla bewfv.


****

Feymew: bay may ñi ñawe, pi, piam, tvfici vbmen. Feymew abvn mew amutuy, piam, tvfici pvci maben. Puwtuy, piam, ñi caw mew. Feymew werkefi, piam, kiñe tapayu mamvjtumealu. Feymew pepufi, piam, tvfeyci Cerufe, abv mapu pefilu. Feymew, piam, naqi ñi kareta mew, wixanakvmi, piam, ñi toki. Feymew ñoci kontufi, piam, tvfeyci Cerufe balelu, feymew xawawnakvmfempuy, piam, tvfeyci Cerufe. Feymew: bagvmvn, pi, piam, kom kaxvnentuñmafi, piam, ñi logko. Feymew kareta mu yetuy, piam, tvfici reqle logko. Feymew puweltuy, piam, tvfeyci vbmen mew. Bagvmfin reqle logko Cerufe, piputuy, piam, pegelputuy, piam, reqle logko. Fewla je ci focvm!, pigey, piam, kiñe ina kureyeaymi ñawe, pigey, piam, tvfeyci tapayu. Feymew bagvmi, piam, kecu kujiñ tvfeyci vbmen ñi iaqel tvfeyci tapayu. Feymew pvci abvn mew puwi, piam, pvci mapuce, puwli, piam, ñi epu pvci xewa, ejkaniey, piam, reqle kewvh Cerufe. Feymew anvnakvmelgepuy, piam, ñi iaqel tvfici tapayu. Feymew: amuge eymi Nvm! Vxvfkvnufemmeaymi iaqel tvfeyci tapayu. Cem cey?, pi, piam, fentepun yewey, piam, tvfeyci tapayu. Ka kvpalelgey, piam, ñi iaqel tvfeyci tapayu. Feymew: eymi amuge Waywen! Nvgeaymi!, pifi, piam, ñi pvci xewa. Feymew konpuy, piam, tvfeyci pvci xewa, vxvfnakvmfemelgepuy, piam, wente luku tvfeyci tapayu. Feymew nvfemfi, piam, tvfeyci pvci xewa. Feymew konfempuy, piam, pvci mapuce. Iñce ñi pvci xewa, pi, piam, pvci mapuce. Feymew ramtuzvgupuy: cem zvgu mvley xawvleymvn?, pipuy, piam, pvci mapuce. Tayi bagvmi reqe logko nieci Cerufe tvfaci tapayu, feymew elufin ñawe, pi, piam, tvfeyci vbmen. Rvf bagvmi? Iñce bagvmnolu xokifin, pi, piam, pvci mapuce. Feymew: rvf bagvmi, pi, piam, tvfici vbmen. Iñce bagvmnolu xokifin, pi, piam, pvci mapuce, feyvrke zewma bagvmvrkey, pi, piam, pvci mapuce. Bagvmi, akultuy reqle logko Cerufe, feymew mupiltufin, pirkey, tvfeyci vbmen. Feymew: bagvmlay, iñce bagvmvn, pi, piam, pvci mapuce. Feymew: kom nentuñmafige kewvh tvfeyci Cerufe. Feymew kiñe pvci pañu mew kvxvgkiawvli, piam, ñi kewvh Cerufe, feymew nentufempay, piam, ñi kewvh Cerufe. Feyvrke, mabvkewvhjefimvn tvfici logko, pi, piam, pvci mapuce. Feymew kom tvfici logko mabvkewvhfuy tvfeyci vbmen. Pelay kiñe kewvh rume tvfici vbmen. Feymew pvci mapuce kom pegeli ñi kewvh Cerufe. Feymew xipapay, piam, tvfeyci pvci maben, pepafi, piam, tvfici pvci mapuce. Foxv!, pi, piam, tvfici pvci maben, tvfaci pvci mapuce mogelenew, pi, piam, tvfeyci pvci zomo. Feymew kuregeci tapayu, xipatuge!, pigey, piam. Feymew welu anvkonpuy pvci mapuce. Feymew: kureyewayu iñciw! Tvfa mogelenmew, caw!, pifi, piam, ñi caw tvfeyci pvci zomo. Kiñe ina kureyewaymu may, pi, piam, tvfeyci vbmen. Feymew kureyewigu, piam, kureyewlu egu. Feymew mvlepuy, piam, pvci mapuce.


****

Feymew ñi lamgen: amuan ñi lamgen mew kiñe ina, pi, piam, tvfici pvci mapuce ñi lamgen. Feymew amuy, piam, ñi lamgen mew ñi vñam Cerufe kaxvwiliy, piam,. Feymew, piam, yey, puwi, piam, ñi lamgen mew.

Feymew pvci mapuce kvme wenxugetuy, piam. Kvpan may, lamgen, kuñifaj iñce, kisulen, feymew kvpan kiñe ina kejupuafin cem kvzaw mu rume, pipuy, piam, tvfeyci zomo. Feyvrke may, pi, piam, pvci mapuce, Iñce cem piafeyu?, pi, piam, pvci mapuce.

Puwi, piam, ñi lamgen mew tvfici zomo, epuwentu puwlu tvfici wili Cerufe getantu mew kuzuam tvfici pvci mapuce, wixapvrakvnuyelfi, piam, tvfici wili Cerufe. Feymew bay, piam, pvci mapuce. Kapvr xipatuy, piam, tvfeyci zomo. Feymew fentepun weñagkvy, piam, tvfeyci vbmen. Feymew: rvgalafin may ñi cezkvy em, pi, piam, tvfeyci vbmen. Feymew ñi epu pvci xewa tvfeyci pvci mapuce fentepun gvmay, piam. Feymew rvgalel ba pvci mapuce, amuy, piam, ñi rvgan mew tvfici epu pvci xewa, rvgatupuy, piam, feymew fam entugemekey, piam. Feymew tvfici vbmen: kaji! Cumay ci?, pifi, piam, tvfici pvci xewa, piam. Feymew femkvnugey, piam, rvgatuygu, piam. Kom nentutuy tvfici pebe. Feymew kintuñmafi ñi wili ñi bagvmetew, anvnpvramtuy, piam, ñi ba yegu, kintuñmafi, piam, ñi wili, foro mew vnanentutuy, piam. Feymew mogetuy, piam, ñi pvci mapuce yegu. Mogetuy, piam, fentepun kvme wenxugey, piam, pvci mapuce.

Fey ñi zuam wvxuy ko, pirkey tañi epew pu mapuce.