sábado, 27 de noviembre de 2021

Namunkura ñi gvxamkan (Kaxvlaf nvxamentupelu)

Tvfaci nvxamkan pegelgey ñi cijka Margarita Canio egu Gabriel Pozo entupelu, fey ta zoy kvme entugerkey kay ñi cumgeci nvxamkamekefel ci nvxamentupelu Kuan Kaxvlaf. Mvte pvnekey kiñeke zewmageci zvgu, jitun may pi: 

serantuku ga niegejefule

Welu xvr femgeafuy ñi piael: serantukuniegejefule

Femgeci mvley fenxen femvn hemvl faci nvxam mew..

-Hemvlkawe:

cayno: ahora, hace un momento

vytun: famoso, bien nombrado

epuwe: pasado mañana, en dos dias

cumlayaenew: no me hara nada, no me hara daño

weluke: mutuamente, el uno al otro

kiñekewerputuyiñ; kiñeke-we-rpu: ir quedando separado (kiñeke)


File:Manuel Namuncurá.jpg - Wikimedia Commons

           Kuan Kaxvlaf ñi azentu, 1907 xipantu                  Fvta Namunkura ñi azentu, 1907 xipantu

 

Namunkura ñi kura

Cumgeci rume ga ixo serantuku ga niegejefule rume, mvlenoyafulu may ga tvfey, cew rume ga, cuci mapu rume ga, yeyafin ga pigejefuli, cumgeci rume ga, cem mew rume ga serantukugejefuli mvlenoyafulu ga iñce, pienew may ga ñi kura, pipigepatuy ga ñi gvxamkan ga fvta Namunkura, kura no may ga tvfa kura ga piñmageken, peyafilmvn ga peyafin ga pu vlmen, peyafimvn ga ñi kura, kura keciletuy ga tvfa, pipiyeeyiñmew ga fvta Namunkura, cumgeci rume ga, cem pigejefuli iñce ga kom ga kimnieken ga ñi cem pigen ga ñi zvguyegen, pipigepay ga ñi gvxamkan fvta Namunkura wixawixayey ga ñi kura, tvfa tañi caw, pipigey ga fvta Namunkura, tvfa ta wekufv no, tvfa tañi kvme wenxugemoyvm, cumgelay ta tvfa, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura. Folsantukuniey ga ñi kura ga fvta Namunkura, peyafiiiñ ga pilmvn entuleluwaiñ ga tvfa, pipiyeeyiñmew ga fvta Namunkura, feymew ga feypieyew kiñe ga ñi wehvy: cumael ta entuafuymi? Cayno ta kimlu ta iñciñ, fvta kuyfi taiñ kimvn, pipiyegey ga fvta Namunkura, pipiyeeyew ga ñi pu wehvy ga ñi xapvmniepael ga Wenusayre ga tvfey, feymew ga ixokom ga zvgu gvxamka ga gvxamkayepatuy fvta Namunkura gvlamtu ga gvlamtuyepatufi ga ce, iñce ga cumgeci wenxun rume ga wehvy ga pikefun, cumgejefule ga wenxu gvlamtukefin kvme wenxu yem ga iñce, kuyfi ga rupan mapumen mvley ga fvta Namunkura, pipiyepefel em ga iñce, kimpan ga ñi zvgu ga ñi caw em afkentu ga gvlamtupefelumew ga ñi caw em ga iñce, pipigey ga fvta Namunkura. Fvta Kajfvkura pigefuy ga ñi caw em, ixokom ga mapu vytun wenxu em ga fvta Kajfvkura yem, feymew ga elvrpaenew ga ñi caw em, welu ga iñce ga ñi felen felerpuaygvn ga ka antv, cumvlken ga antv mongelmi ga iñce reke ga tukulpa ga tukulpamekegeymi pipiyeenew ga ñi caw em, pipigey ga fvta Namunkura yem, vxvfnaqvxvfnaqmekey ga ñi kvjeñu ga fvta Namunkura, cay ci ga antv ga antv kintuwvluw ga kvletuyiñ, feymew ga gvxamka ga gvxamkamekewtuyiñ faci antv ga tvfey focvm egvn, pipigepay ga fvta Namunkura. Iñce ga ta lonko yem, nien ga ñi kura ga ñi vytungepeyvm ga ñi tukulpapeetew mew winka pu vbmen ga niey ga kura Namunkura ga pigen ga rupan, feymew ga gvlvmfalenew ga ñi gijatuñmayaetew ga ñi kura, feymew ga kimafiiñ ga mupin ga ñi nien ga kura, niey ga kura fvta Namunkura, pigekey, pipiyeenew ga keneral Roja, feymew ga rupan ga mvxvmfalenew, mupiñ cey ka ga niey cey kam kura weza indio, pipiyeenew ga winka pu vbmen em, cayno ga ñi kimniemofiyvm ga tvfey, ga ñi gijatuñmayaetew ga kura, cayno ga gvxamkamuetew ga ñi kura, kura no ga tvfa nien focvm egvn, cewvrpuwe ga tvfa, kura ga pikey pu winka nvñmayafin ga ñi kura pigefun ga rupan, feymew ga gijatuñmagen ga ñi kura, feyci wvla ga tvfa cem piwelayaenew rume ga winka pu vbmen, ce vrke no ga, re cegerkelay ga weza indio, pipiyeenew wvla ga winka pu vbmen, welu ga ixo cumkvnulayaenew wvle je ga epuwe ga pemeyafin ga tvfa, pentukumeyafin ga keneral Roja, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura. Pepapen may ga ñi kura yem, pemeyafin may ga iñce, feymew may ga kvpan ga tvfa pepapelu ga ñi kura iñce, pimeyafin ga keneral Roja, pi ga fvta Namunkura, welu ga iñce cumlayaenew cem mew no rume ga, cumafin pijefelimew ixo cumlayaenew, iñce ga ayetu ga nieenew, cayno ga ñi kimniemofiyvm, weza indio ga, pigen ga tvfa wvla, re mogerkelay ga, nierkey ga firtu (virtud) ga wezañma indio, pi wvla ga pu vbmenke winka, amuan ga tvfa puwli ga fvxa xawvñmayaenew pu vbmenke winka ga tvfa welu ga cem pigelayan iñce ga, cumgeci vbmen rume yewekelayafin, iñce kay ga cexokilaenew iñce kay ga cexokilafin kay ga, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura. Iñce ga kvpan ga tvfa welu ka ga iñce gijatu ga mapupayalu may ga iñce ga akun ga tvfa, pipigepay ga fvta Namunkura, iñce ga kvpan ga tvfa, pipuyafin ga keneral Roja iñce ga pofre ga tvfa, pipuafin, nielan may ga ñi mogeyan, kuñifal may ga iñce feymew may ga kvpan ga tvfa fvreneyaenew may ga pijen may ga tvfa señor, pipiyepuafin ga keneral Roja, pipigey ga fvta Namunkura, kvpan may ga tvfa gijatupapen may ga mapu ga tvfa señor, pipiyepuafin ga keneral Roja yem, pipigey may ga fvta Namunkura, nielan may ga mapu, nielan may ga ñi mogeyam, gelay may ga ñi koha ga ñi mogeyam, feymew may ga kvpan fvreneyaenew ga pijen may ta tvfa, kofierno kam tañi wehvy pin may ta tvfa ahay, pipiyepuafin ta keneral Roja yem, welu may ta iñce kintu ka tañi zuamafiel, tañi cem piaetew, pipigey may ta fvta Namunkura ayeayegey ta fvta Namunkura. Iñce kay ta kimvn, pi ta winka vbmen, iñce kay ta kimvn tañi piael, azkanieyafin ta pifenew ta winka pu vbmen em, iñce kay ta ayentuniefin egvn, wezañma ta pifenew egvn, kimlay ta Namunkura pienew ta winka pu vbmen, iñce ta kisu tañi mogen mogelan ta tvfa, cumgeci winka rume, ta cumgeci vbmen rume iñce ta yewekelafin tañi zvguafiel, pofogey ta indio, kimlay ta indio, pi ta winka. Iñciñ kay ta ka feypifin, pofo ta winka pifin, pipigey tañi gvxamkan ta fvta Namunkura, feymew ga eluyaelimew elujelayaenew amfe ta mapu kofierno, elunoelimew ta cumjeyawvn, pipigey tañi gvxamkan fvta Namunkura, cumgeci tañi mogen mogeleli am mogelekayealu iñce, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura, kvme mvten ga femnielu ga ñi koha vytun wenxugekatuan, Namunkura ga pigekatuan, ixokom ga mapu nien ga ñi wehvy, mvley ga winka pu vbmen, wehvyyekafin kom mapu ga, kom waria ga, kimkaenew ga winka pu vbmen, feymew ga femgen ga gijatuli ga ñi mogeyan, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura yem. Cayno am ga xewagelu ga iñce, pipigey ga fvta Namunkura, nien ga ñi kura faliwelay reke, pipigey ga ñi gvxamkan ta Namunkura yem, feymew ga gvmagvmagey fvta Namunkura, cayno kam xewagelu ga iñciñ, azkvnu ga tueyiñmew ga gvnecen, cayno may ga ixokom ga mapu kiñekewerputuyiñ ga iñ gvneetew may ga gvnecen, ga iñ pvñeñyeetew, niefun ga ñi kura, faliwelay may ga ñi kura, cayno ga wewel em ama iñciñ, pienew ga ñi kura, cumafuyiñ yem em, pikeenew ga ñi kura, weluke ga cumlayaymi, pikeenew ga ñi kura, cayno ga weweyiñmew ga winka wekufv, feymew kay ga eymvn ga weweymvn(mew), pikeenew ga ñi kura, weluke ga kvme ga felekatuaymi, pikeenew ga ñi kura, pipigey ga ñi gvxamkan fvta Namunkura, yafkatuyiñ may ga gvnecen mew, feymew may ga xewagetuyiñ, pikeenew ga ñi kura, pipigey may ga ñi gvxamkan ta Namunkura, weweyiñmew ga winka gvnecen, welutuyiñ may ga gvnecen mew. Feymew may regeyegetuy ga gvnecen em, regeyetueyew may ga winka gvnecen em ga iñ gvnepefetew em feymew kay ga regeyegetuygu ga wekufv em. 

~~~~

Pu kuyfike mapuce  rumel konvmpakefuy ñi feyentun, pu ce ñi zvgu mew ta gvnecen kay koneltuley xokiwfigvn may, femgeci ta pu ce ñi weycan, pu ce ñi newentun, ka femgeci gvnecen weycafi winka gvnecen, newentufi winka gvnecen, wekufv kay weycaeyew egu.