miércoles, 23 de diciembre de 2020

KAJFVN ÑI EPEWVN :: Gvrv egu Pvxokiñ

Kajfvn, ka pigeci Segundo Jara, wecegefuy petu ñi xawvn Lenz egu, welu kvmeke ka fenxenke nvxam entukey, fey ka kvme kimniey ta cijkatugeyekayafuy kom ñi nvxam rupalu fenxen xipantu ñi zvguel rume, fey faw mvlepayiñ ahay Kajfvn!

Facike epew mu mvley kiñeke hemvl ta cem hemvlkawe no rume kintugejenolu, welu faw mu fenxen gvlvmgekey: Xarintukun. Fey ka 2021 xipantu mu pvzvmkean kiñe hemvlkawe cew ñi mvleal kay.

Tvfa mew pvvmkeafiñ epu zvgu: ci Kajfvn ñi tukulpan zvgu ka kiñe epew ta epu rupa wirikelu Lenz ñi cijka mew, tati gvrv egu pvxokiñ, afmatuenew ta mojfvñkeci afpeyvm fey kay ci xanaleci kimvn tañi entukeel, ayvwkeci cijkatujeaymvn!



Kajfvn, afci mari ayja siqlo



Kajfvn ñi pvci tukulpan zvgu

Kopiñ koñigen, tañi caw kaxvñ pigey, ñi ñuke Rupayjag pigey. Pvcvn hopan ta Kawtvn. Kvme wenxugefuy tañi caw em; feymew kureyey Lemunaw tañi ñawe. Abvn mew xewagetuy tañi caw; feymew konpatuy tañi pu gijañ mew, Kajfvkura mew. Feymew mvletuy; fey tvfa feley. Epu xipantu mew xipapan tañi caw mu. Feymew mvlepan tvfaci kawajero mew.

Kvmey ga zuamfiñ zvgu; feymew kimvn cijkatun. Petu mvlen ruka tañi caw mew, kimelenew Namunkura. Kimmey Kolvpvji cijkatun; fey kimelpatuenew kay. Feymew pvci kimvn piken iñce Kajfvn. Inarumefiel mew zvgu ajkvtufiñ cem pimekey ce; ajkvtufiñ, feymew kimvn piken. Epewi ce, ajkvtun; feymew kimvn epewvn.

Kvme wenxu kvpan iñce; Lemunaw em ñi cezki iñce, Kajfvkura ñi cokvm iñce, Ordike ñi cokvm iñce, Kuzvage ñi laku iñce.




Epew Gvrv kiñe Pvxokiñ egu

Feymew kuzeyu ahay pvxokiñ, pigerkey pvxokiñ.

Ya, pirkey, cem kuzeayu, pirkey.

Kawej kuzeayu, pirkey gvrv, eymi pu amuaymi, iñce wente mapu amuan, pirkey gvrv.

Ya, pirkey pvxokiñ.

Tvyeci koyam mew puwayu, pirkey gvrv.

Ya, pirkey pvxokiñ.

Feymew tuwvltuwvltuygu, feymew xipayalu ñi lef gvrv, pvxokiñ pvnantukukvnufemvrkey kvlel gvrv mew. Feymew amuy, piam, ñi lef gvrv. Tiyew pvle petu bewfv pepuy, piam, jaweñ. Tvfa mew pvci ijaweñkvnuci, pirkey gvrv, cew cey kvpalu weza pvxokiñ?, pirkey. Feymew ijaweñpurkey gvrv. Feymew, ka pvci abvn mew puwkvnukaci ahay, pirkey gvrv. Feymew epe epe puwlu lef xipafempurkey pvxokiñ, feymew wewgerkey gvrv.

Eluen ñi rag, pirkey pvxokiñ.

Pilan, ilotukeliyu!, pigerkey pvxokiñ.

Feymew wixakonarkey pvxokiñ, pataka, epu pataka, kecu mari, kayu mari, akunkefemvrkey pvxokiñ. Feymew bompuñmagerkey. Feymew bagvmtvkugerkey. Mogelen rulmey, piam, feymew mogeleci pvxokiñ vnaturkeeyew pu pvxa.

Feymew ko mew amuy, piam, vxvftvkupuy pu ko, feymew vnatuniekaeyew pvxokiñ, feymew ka amurkey lemu mew, feymew lemu bagvmgerkey.


Epew Gvrv egu Pvxokiñ

Pegerkey pvxokiñ, perkeeyew gvrv.

Kuzeayu ahay pvxokiñ, pirkey gvrv.

Ya, pirkey pvxokiñ, cem kuzeayu?, pirkey.

Kawej kuzeayu, pirkey gvrv.

Ya, pirkey pvxokiñ.

Eymi pu mapu amuaymi, iñce wente mapu amuan, pi, piam, gvrv.

Ya, pirkey pvxokiñ.

Tiyeci fvta koyam mew wixapuayu, pirkey gvrv.

Ya, pirkey pvxokiñ.

Fey ñi xipayanle lef lef gvrv, pvnantukulu kvnufemi, piam, kvlel ñi relmu pvxokiñ. Amuy, piam, gvrv, fentepun lefi, piam, tiyew pvle mvte pey, piam, jaweñ. Puci ijaweñkvnuci ahay, pi, piam, gvrv. Femi, piam. Felepukey, cew ci kvpalu weza pvxokiñ?, pirkey, piam, gvrv.

Ijaweñkey, piam, gvrv, pvnakonkvley, piam, kvlen mu pvxokiñ. Puwkvnukaci ahay, wewkvnufici weza pvxokiñ, pi, piam, gvrv. Leffuy, piam, fentepun lefi, piam, gvrv.

Tiyew pve pey, piam, jagjag, pvci ijagjagkvnici ahay, pi, piam, gvrv. Feymu, piam, ijagjagi, puwpuwpukvnukaci ahay, pi, piam. Amuy, piam, lef gvrv, epe xipawpulu.

Wiq!, pi, xipapuy pvxokiñ. Wiqkerkelewi ñi wvh leflu gvrv. Wewgey, piam, gvrv.

Weweyu ahay gvrv, pigey, piam, eluen ñi wew, pigey, piam, gvrv.

Pilan, bagvmketueliyu weza pvxokiñ, pi, piam, gvrv.

Feymew pvxokiñ, piam, xipay ñi wicakonayael. Akuy, piam, pvxokiñ, epuke pataka, kvlake pataka, melike pataka wej kayuke pataka. Bompuñmagey, piam, gvrv, talqamniey, piam, gvrv, Mogelen rumelyey, piam, feymew pu pvxa, piam, vnatugey ka. Feymew lefmawi, piam, amuci ko mew! Amuci ko mew!, pi, piam, puwi, piam, ko mew, vxvftukupuy, piam, ko mew. Bompuñeyew, piam, pvxokiñ, epe vrfifuy, piam, gvrv, ko mew. Feymew weyeb xipay, piam, ko mew, lemu mu amuci! Lemu mu amuci!, pi, piam, gvrv. Leffuy, piam, zoy pvxokiñ, piam, bompuñmaeyew, inaltu lemu puwlu bay, piam, gvrv, bagvmeyew pvxokiñ.


viernes, 18 de diciembre de 2020

Regina: Vlkantun ka Nvxamkan (1902-1905)

Regina yem ga Kaxvlaf ñi kure may, kimfallay ka nieci vy, pvcin wirintukuetew fey kay kiñegelu zomo ta wirintukugefuy ñi nvxamkan Lehmann-Nitsche cijka mu, welu mvna kimjey may Regina, fijke zvgu entukefuy: nvxam, vlkantun, epew, gijatun rume, cem kam zoy zvgukeafuy ci?
Fey kay ñi vlkantun awkiñtukugey, pefiñ kiñe Youtube mu, "Rvgakamapu" pigey, af mu mvley...

 

Regina, epu xipantu konci mari ayja siqlo


 Kajfvkura ñi kura

Kimfimi cumgeci pen kura bewfv mew mvlelu anvkonkvlelu bewfv mu.

Pey ñi kure Kajfvkura yem.

Gey ce ñi wvngey kura pilun ce niey ti kura pefilu tvfici kura fvreneenu may gvnecen pirkey, feymew nieay ñi xawvn gijatuay may focvmegvn gijatuayiñ ñi focvm egvn.

Pepikay may pulku, tvfa ta vxvfkvnuayiñmew gvnecen.

Kuxaneyiñ, gijatuy may ta tvfa gijatuy may ta tvfey.

Fenten mu may ta mogen mu taiñ piwke yafvluwayiñ may focvm egvn.

Feymu may ta gijatygvn.

Fvreyelu may ta focvm egvn wvleymvn may papay yafvluwaymvn may wvlaymvn kvme peltuaymvn tayvlaygvn papayegvn wvlaymvn may papay egvn.


Gejipun pu liwen mew

Iñce may ta feley fvreenew may gvnenen. Iñce may ta eymi mew pvra kintun caw. Feley may ta wenu rey kuse, wenu rey fvca eymi mew ta gejipukeyiñ. Feleyiñ ya iñciñ kisu taiñ pvra kintukeyiñ. Gvnewvn mogeleay eymi ta pvñeñ moyim.

Feymew ta gejipeyiñ, gejipukeyiñ.


Gejipun puh mew

Fanten mew ta puhtuy may ta tvfa ta fvreneniean caw, wixañpvramniean caw. Kuxageyean wenu rey gvnecen. Fanten mu ta tvfa anvlepan tami ko mew. Fey mew ta entun tulpay pvcin yerwe, kizu tañi gijawvn mogelen. Kuñifal ta iñce wixañpvramnien may. Feymew ta ragi puh m ta gijatukeeyu.

Fey tañi fentepun.


Kamarikun vlkantun

Iñce may ta pañuwe

Kalvl nekvmtu lululel

Mapu tualu pu pvñeñ

Iñce may ta mogefel mapu

Iñce may ta gija kalvl

Feymu may ta purvpurvgetun


Cewvrpuwe nvxam

Cewvrpuwe mvlefuy may ta ta mvlerkey may ta zvgu re femkelay. Gvxamkay xawayiñ may yelmen may ta kapitan pvcv gvxamkaleayiñ re femkelay ta tvfa cem pimi rakizuam fvca perimolin. Cem piafiñ kay? Tvfey pikey may tañi ñuke kuyfi xemvrkey may tañi ñuke, kom zvgu kimpufi may ta kom kimniey fey may ta gvxamkaenew. Wezafemlu ta tvfey kvxal zvgu mvlerkey mvleal mu zvgu.


Macitun

(nvxamkan)

Gijan zvgu, werkvyeenew tañi fvcake ce, feymew may ta kvpan may ta tvfa may may caw, feymew may ta gijatuñmaen tañi kuñifal ñawe ta tvfa, tañi mogen mew ta konvmpagen ta gijatuñmagen may ta tañi kuñifal tañi ñawe.

(vlkantun)

ayagvrkelay ta wenta xayenko ta pvrumen

cem kay ta yemeymi ta caw em

may ta yegen may ta wente xayenko

tañi nvgageel pu maci

ta yemen ta rayen

ta yemen ta xayenko mew

tañi peyeael ta pu maci

pemefige may tañi cumkvlen ta tvfey

ci kuñifal kem

feymew may ta konpan


Vlkantun

Wigka ga ñi mapu wirafvn ka ahay lafxa toystawa

wixalepay yeyafi zomo

iñce mo pile iñce mo pile

mankazafiyu

pvrakafi lafxa palaw


Gojife vlkantun

Wixapuayu pvci mawiza ce mu

gijameeliyu kvme pvñeñ gijameelimu

gijameelimu gijameaenew kvme pvñeñ

tuñmafiyvm


Rvga ka mapu

-

Xawvlxawvl wvxapan may, entumegeyiñ taiñ mapu mapu may, mvlepan may xamuyvm , kom fij mapuce yem,

-

pvxvke ka mapu may

Rararara rarararamtuw

ramtuwwkejen ga kay

vxvfelgekan ga kay

ramtuwkejen ga kay

vxvfelgekan je may

afvnci gijatun ce may

afvnci gijatun ce may

vxvfelkan

-

balu may ce

balu may ce ga kay

 

 

 

Malvestiti, Marisa (2012): "Mongeleluchi zungu : los textos araucanos documentados por RobertLehmann-Nitsche"

Kaxvlaf ñi nvxamkan (1901-1903)

 Kaxvlaf, ka pigey Juan Castro ñi wigka vy, mvlefuy afkelu mari ayja siqlo Puelmapu mu, fey mew wirigefuy ñi nvxamkan petu xawvluwkeygu Lehmann-Nitsche egu. Tvfa newe azvmkelafi mapuzvgun, ñi ajkvtun mvten pepi wirintukumekey fijke gvxamkan ta gvlvmkefi, feymu kiñeke hemvl kagey tvfaci wirin mu, ñi kvme azvmgeam may. Fey kay Kaxvlaf mvte feypiyekey: "piam" ka "feymew", femgey may ñi kaxvzvgugeyvm ñi ina wirintukuetew mu.


 

Kaxvlaf, epu mari epu antv kvla kvyen mu reqle xipantu konci mari ayja siqlo

 

Kaxvlaf ñi pvci tukulpan zvgu: KIÑE

Cewkefilu pigefuy ñi caw em, ñi ñuke Rayipi, ñi laku yem Cewkewal, ñi cezki yem Jienkew, ñi cucu yem kimpalafiñ. Ñi caw em wijice yem vrke, ñi ñuke mansanace yem.

Feymew ñi caw em xemvrkey wijimapu, xemvrkey Makincewa. Feymew xemlu ñi caw, ñii caw yem, feymew konvrkey mansanace mew. Fey mew kuregerpukey. Femgeci feymvn pifuy ñi caw em. Feymew iñce pvñeñvrke Sañibewfv. Feymew kimkonpan. Feymew iñce kimpan ñi gvxamkafel ñi caw em.

Femgey ci konpan tvfaci mansana mapu mew. Pifuy ñi gvxamkan ñi caw em. Feymew ga xemvn iñce. Feymew ixokom cumgeci iñ xemvñmuetew ñi caw em. Feymew iñce ta inan. Epugefuy ñi epu wvnen peñi. Feymew kvlagey ñi lamgen.. Feymew ga ixokom kimkonpan. Pvciwenxugen. Feymew ga kake xipantu ga xemkonvn. Feymew ga femgeci ga xemvmmoyiñ. Pikeeyiñmew ga iñ caw em. Femgeci xemvn ga iñce Sañibewfv. Feymew ga pvcvwenxugen.

Feymew ga, feypi ga ñi caw em, xipatuayiñ may, pigey ñi caw em xipatuayiñ ga wiji mapu pi ga feyci, iñce ta zoy pvcv fvtagen, iñce ta feyci.

Feymew ga xipapatuyiñ ga nieyiñ ga ufisa, nieyiñ waka, nieyiñ awka, feymew ga akutuyiñ ta Limay. Iñce ta feyci newe kimlan ta iñce ta feyci. Feymew ga akulu iñciñ ina fvta bewfv, iñce petu kim weyeblan rume. Feymew ga akulu ga iñciñ wvnen gijatupayiñ ga ina bewfv, gijatupay ga ñi caw em. Femgeci ga femkey ta ce pifuy ga ñi caw em. Feymew ga wvne holarpayiñ mew ga tvfeyci Limay fvta bewfv. Kiñeke ga wiñomeyiñmew ga iñ caw. Iñce ga feyci petu pvcvkan ga. Ñi peñi ga kim weyebi, feymew ga kom horpayiñ ga.


Kaxvlaf ñi pvci tukulpan zvgu: EPU

Akulu ga iñciñ feymew ga cayno mvleparkey ga Foyel egvn ga Inakayal cayno ga mvleparkeygu ga ponwi farko. Feymew ga ka pepatufiiñ egu ga feyengu, feymew ga zomo yem ga ka inageme ka kvpalgeygvn ga ka pvramgepay ga tvfeyci karku mew, femgeci kvpalgeyiñ ga feyci. Ixo femgeci kvpalgey ga Foyel em ga Inakayal. Ixo fey ga iñ kvparkeyael ga Wenosayre.

Wenusay ga yeyael ga eymvn, feymew ixokom pvresentawpealu ta eymvn, pigey ga Foyel em ga feyci.

Femgeci kvpalgeyiñ feyci ga feyci antv mvten kvpay ga tvfeyci farku. Feymew ga kvpalu ga iñciñ ixo apoleyiñ ga iñciñ ga kvpaleyiñ, feymew ga kvpalu ga iñciñ.

Feyci antv mvten ga konpayiñ ga fvta bafkeh mu. Feymew ga iñciñ gvxamkalekeyiñ ga Foyel egvn cumafuyiñ kam. Ixo cayno ga rvgeyetueyiñmew ga wigka. Pikey ga ñi gvxamkan egu. Sayweke, piam, mvlepuy ta Wenosay pikey ga ñi gvxamkan egu. Femgeci kvpalgeyiñ ga feyci, feymew ga kvla antv, kvla puh kvpayiñ ga, ga feyci akuyiñ ga Wenosayre ga. Akulel ga iñciñ liwen ga akuyiñ ga Wenosayre, feymew ga ixokom yegeyiñ ga kuartel mew re weceke enxu, entugeyiñ ga feyci. Foyel egu Inakayal nelgepaygu ga feyci re weceke wenxu ga ixo kizu entugey. Femgeci femgeyiñ ga feyci puwvlel ga iñciñ kuartel mew, ixokom feyti ga geyiñ ga kayu xipantu ga soltaw mew.

Ixo femgeci femyiñ ga ce yem. Feymew ga iñciñ ixokom soltawelgepayiñ ga feyci.

Femgeci kvpalgey ga feyci. Mari pura xipantu mew, femgeci femkiyawi ga ce yem ga feyci, ixokom ce yem ga akulgey. Femgeci femgen ga iñce, feymew ga kayu xiapntu mvlen ga soltaw mu ixo femgeci akulgen ga iñce ga.


Epew gvrv lafaxa yegu

Feymew, piam, feypiwigu: kuzeayu?, piwigu, piam, gvrv yegu lafaxa. Epuwe kuzeayu, piwigu, piam, lafaxa yegu gvrv.

Feymew, piam, inkatuan ñi pu we ahay, pi, piam, lafaxa. Iñce kay inkatuan, pi, piam, gvrv.

Feymew, piam, xawigvn, piam. Cem kuzen mew wvne kuzeayu?, pigey, piam, gvrv.

Feymew, piam, feypi, piam, gvrv, cem kuzen mu rume kuzeayu, pi, piam, gvrv. Kizu piaymi, pigey, piam, lafaxa.

Feymu, piam, pijmatun mu kuzeayu, pi, piam, lafaxa. Feymu, piam, eymi ta wewvrkeyam, pigey, piam, lafaxa. Iñce mvcay mvten rvgkvtuaymi, pigey, piam, lafaxa.

Feymu, piam, ciwaltuy, piam, lafaxa. Feymu, piam, ramtugey, cem ta kuzeayu?, pigey, piam, weza wikvru wvn gvrv, pigey, piam.

Piam, feypi, piam: cem rume ta kuzeayu, pi, piam, gvrv.. Feymu, piam, feypi, piam, lafaxa: iñce ta kuzelaymi, cem rume ta kuzelaymi, pi, piam, lafaxa.

Feymu, piam, feypi, piam, gvrv: Iñce ta kuzean tañi sijan kaweju, pi, piam, gvrv. Feymu, piam, kuzeayu, pi, piam, lafaxa. Feymu, piam: kompañ!. Feypi, piam, ñi kompañ lafaxa, kuzeaymvn ta kvmeke wesakelu, iñciñ ta wewlayaeyiñmu, iñciñ mvcay mvten ta wewafiñ, wesake gvrv.

Feymu, piam, ramtugey: kom peymi mi inkayael, pigey, piam, lafaxa. Feymu, piam, feypi, piam, lafaxa: ().

Feymu, piam, kuzeygu, piam. Feymu, piam, wewgey, piam, gvrv. Feymu, piam, wewel gvrv, feymu, piam, ramtugey, piam, lafaxa: ka cem kuzen mu.? Feymu piam, kizu pialu ta eymi, pigey, piam. Feymu, piam, wvle ka kuzeayu, pi, piam, gvrv.

Feymu, piam, ka xawigvn umaiñ mew. Feymu may xawigvn, piam. Ka kuzeayu may, pigey, piam, lafaxa. Feymu, piam, kizu pikayaymmi, pi, piam, lafaxa. Cem kuzen mu?, pi, piam, lafaxa. Feymu, piam, kawej kuzen mew kuzeayu. Feymu, piam, Ya!, pi, piam, lafaxa. Feymu, piam, cem kawej mu kuzeaymi, pigey, piam, gvrv. Feymu piam, niey lafxa karv, kizu ñi lafxa karv. Feymew kuseyan, pi, piam, gvrv. Feymu, piam, ramtugey, piam, lafaxa: eymi cem kawej mu kuseaymi?, pigey, piam, lafaxa. Feymu piam, feypi, piam: kisu ñi lafxa svsey, kisu ñi lafxa svsey mu kuzean, pi, piam, lafaxa. Feymu, piam, feypigey, piam, lafaxa: kawej kuzen mew, feymu ke ta wewlayaen, pigey, piam, lafaxa. Feymu, piam, iñce kay ta wewlayaen rume, pigey, piam, gvrv. Eymi ta wewafen mvten ahay, weza gvrv, eymi ta gvrv kuzefe, pigey, piam, gvrv. Feymu, piam, feypi, piam, gvrv: eymi ta wewgefe mvten ahay lafaxa, pigey, piam, lafaxa. Feymu piam, amuygu. Amuygu, piam. Amulu egu ramtugey, piam, lafaxa. Cumte kuara kuzeayu?, pigey, piam, lafaxa. Feymu piam, feypi, piam, lafaxa: meli kuara kuzeayu, pi, piam, lafaxa. Feymu, piam, puwigu ñi mesil mu. Feymu piam, kuzeygu. Tvfa mew may elkvnuayu tayu rag, ixokom elayu tayu rag, pigey, piam, gvrv. Eymi ta gvrv kuzefe pigey, piam, gvrv. Feymu piam, feypi. Feymu, piam, amuygu. Feymu piam, kiñe kuara amulu gvrv, cew kvpay ñi lafaxa?, pi, piam, gvrv. Feymu, piam, nvtvmnvtvmpuy, piam, lafaxa. Feymu piam, feypi, piam, lafaxa. Tvafa tañi mvlepan ahay gvrv, pigey, piam, gvrv. Feymu piam, ka kuara, piam, rumey. Feymu, piam, rumelu ka nvtvmpuy, piam, gvrv. Feymu, piam, cew kvpaymi ahay lafaxa, pigey, piam. Feymew, piam, lafaxa ka kuara nvtvmpuy, piam, lafaxa. Tvfa ka ñi kvpan weza gvrv, pi, piam. Feymu piam, ka amuy, ka wimanakvmi ñi kaweju. Feymew piam, ka puwi, piam, ka kuara, ka nvtvmpuy, piam. Cew kvpaymi ahay lafaxa, ka nvtvmpuy, piam, gvrv. Feymu piam, ka kuara, piam, nvtvmpuy lafaxa, tvfa tañi kvpan weza gvrv, pi, piam, lafaxa. Feymu piam, ka amuy, piam, gvrv. Ka epe puwi, piam, ñi tokil mu ka nvtvmnvtvmtupuy, piam, gvrv. Feymu piam, feypi, piam, gvrv: cew ci kvpay weza lafaxa?, pi, piam, gvrv. Feymu, piam, tvfa mew mvxvmafiñ, pi, piam, gvrv. Feymu piam, epe puwlu ñi tokil mu nvtvmpuy, piam, gvrv. Cew kvpaymi ahay lafaxa, pigey, piam, lafaxa. Feymu piam, ka nvtvmpuy, piam, epe puwlu ñi tokil mu, tvfa tañi kvpan weza gvrv, pipuy, piam. Feymu, piam, gvrv ka wimanakvmi ñi kaweju gvrv. Feymu, piam, lafaxa wvne nvtvmpuy ñi tokil mu. Cew kvpaymi ahay gvrv, pipuy, piam, lafaxa, puwi, piam, ñi tokil mu lafaxa.

Feymu, piam, wewgey, piam, gvrv.


Epew xewa zewv yegu

Feymew piam, kvzawkvley xewa. Feymew piam, mvley, piam, zewv. Feymew piam, feypigey: cumal ga am wecozvkefimi ta wigka ruka?, pigey, piam, zewv. Feymew piam: cumal kam ta wecosvkefeymi ta wigka ruka? Feymu, piam, feypi, piam, zewv: ñarki tañi bagvmkeetew mu. Feymu may ta wecosvkefiñ ta wigka ruka. Feymew piam, pigey, piam: tañi bagvmkeetew mu ñarki, pi, piam, zewv. Feymew piam, pigey, piam: mamvj may tañi mvxogkakey, feymu ta bagvmkefiñ ta zewv, pi, piam, ñarki. Feymu piam, pigey, piam, mamvj: cumal kam ta mvxogkakefimi ta ñarki ahay mamvj?, pigey, piam, mamvj. Feymu piam, feypi mamvj: kvxal may tañi vyvmkeetew mew. Feymew may ta mvxogkefiñ, pi, piam, mamvj. Feymu piam, feypigey, piam, kvxal: cumael vyvmkefimi ta mamvj?, pigey, piam, kvxal. Feymu, piam, feypi, piam, kvxal: ko may ta cogvmkeetew. Feymew may ta cogvm kefiñ ta kvxal, pi, piam, ko. Feymu, piam, feypi, piam: mansun may mansun, waka, kaweju, ufisa, ixokom may tañi pvtokokeetew mu. Feymew may ta cogvmkefiñ. Feymu piam: cumael kamta pvtokokefimi am?, pigey, piam, mansun. Feymu piam, feypi, piam, mansun: kuciju may tañi kaxvkeetew mu. Feymu may pvtokokefiñ ta ko, pi, piam, mansun. Feymu piam: cumael kamta kaxvkakefimi ta mansun?, pigey, piam, kuciju. Feymu, piam, feypi, piam, kuciju: antv may tañi alinkeetew mew. Feymu mat ta kaxvkakefiñ mansun, pi, piam, kuciju. Feymu piam: cumael kam kaxvkakefimi? Feymu, piam, feypi, piam, kuciju: jimen ta apvmkeetew mew. Feymew mat ta kaxvkakefiñ ta mansun. Feymu piam, feypigey, piam, jimen: cumael kam ta apvmkefimi ta kucijo?, pigey, piam, jimen. Feymu, piam, feypi, piam, jimen: antv may tañi alinkeetew mew. Feymew may ta apvmkefiñ ta kuciju, pi, piam, jimen. Feymew piam, feypigey, piam, antv: cumael kamta alinkefimi ta jimen?, pigey, piam, antv. Feymu, piam, feypi, piam, antv: xomv may tañi tapaken mew. Feymew may ta alinkefiñ ta jimen, xomv may tañi tapakeetew mew may alinkefiñ, pi, piam, antv. Feymu piam: cumael kamta tapakefimi ta antv? Feymu piam, feypi, piam, xomv: kvrvf may tañi yekeetew mew. Feymu may tapakefiñ, pi, piam, xomv. Kvrvf may tañi yeetew mu. Feymew may ta tapakefiñ antv. Feymu piam, feypigey, piam, kvrvf: cumael kam?, tañi mawvnken mew, feymew may ta yekefiñ, pi, piam, kvrvf. Feymu, piam, feypi, piam, mawvh. Cumael kam mawvhkeymi. Feymu, piam, feypi, piam, mawvn: gvnecen ta gvneetew mu. Feymu may ta mawvhken. Iñce may kizu gvnewlan. Gvnecen tañi gvneel may ta mawvhkey, kvrvfkey, pirenkey, xomv ta xipakey. Fey may ta gvneel ta gvnecen, ixokom tañi gvneel. Iñciñ may ta kizu gvnewlayiñ. Mvley may taiñ gvnepeetew iñciñ

 

Malvestiti, Marisa (2012): "Mongeleluchi zungu : los textos araucanos documentados por RobertLehmann-Nitsche"


 

viernes, 11 de diciembre de 2020

KIÑE WICULKAN

Mapuzvgukeyvm mvley epu xoy zvgun ñi entukeal cumgeci ñi felen ta femkelu ka femgelu egu, pvnegeci kiñe folil hemvl mvten.
wiculkanien facike folil hemvl pvnegekelu ta -vm xoy zvgun egu, kake folil niey ci -vl wej -el xoy zvgun, welu kiñeke folil epu rume pepi nieafuy. Peali kake folil ñi pvñamtufiel tvfa fey weculkayafiñ.

Wiculkawe zvgu:

*: tvfaci folil kaley ñi pvñamtuyvm ci -vm xoy zvgun
~: epu rume xoy zvgun (-vm, - vl, -el) pepi pvñamtuafiel

martes, 1 de diciembre de 2020

viernes, 27 de noviembre de 2020

domingo, 15 de noviembre de 2020

viernes, 13 de noviembre de 2020

miércoles, 4 de noviembre de 2020

ZUAMFALKE AZ TAMI CIJKATUAM

WE ENTUKEN

Petu cijkatumapuzvugulu rume zuamkeyiñ taiñ kvme entukeal taiñ zvgun, ci femlu egu femgelu nvxamkan mu, feyci "transiciones" pigeci zvgu, rume kvzawgey ñi kimtual, fey ta kvmey ñi nieayvm fijke kimkimwe. Fewla pvzvmkefiñ ka kiñe kimkimwe ta pepi kejuaetew mvn kimkantual, mvley PDF ka EXCEL, az rume...

AMULEPE!

 *Xarintukun:

Drive


 


viernes, 16 de octubre de 2020

Yon egu Mu, Epu Ñarki Nvxam ;; KOMKVLEYEKVMEAY

YON EGU MU


 

Tvfaci maga mu nvxamkantukey ta kiñe wenxu ka ñi kure ñi wimtuel epu mvleci ñarki we ruka mu.

Ta wirikafe Junji Ito pigelu, wirikamekey jukalkakecike nvxam, welu tvfa ta ayelkakeci nvxam fey kiñegey tati.

 *Xarintvkun

Kiñe

 Drive 

Epu

Drive 

Kvla

Drive

martes, 13 de octubre de 2020

FEYPI KIMELCEFE KONFUZIO

 

 Rulpazvguyekvmefiñ ti Konfuzio ñi gvlam kvf, mvley kiñe cijka mvten cew ñi wirikemum ta fenxenke zewman zvgun enturkeel, fey mew kom rulpazvgugelu kiñerunkvnuafiñ cijka mew.

1.3 Feypi kimelcefe Konfuzio: “Azelzvgun ka kvmeazgefaluwvn newe pegelfi poyecegen”

 

1.3 El maestro dijo: «La charla ingeniosa y las maneras afectadas rara vez son signos de bondad.»


lunes, 12 de octubre de 2020

JOJO ÑI KAKEWMECI RUPAN ;; KVLA

 

Fenxentupey ñi pvzvmkefiel faci xoy welu zewaj weculkefiñ ñi rulpazvgugeel, feymu amuley ti Dio ñi wezafemvn mapuzvgun mew!

Xarintukun

Drive

domingo, 27 de septiembre de 2020

FEYPI YOW (CONFUZIO ÑI CIJKATUFE)

 

 Rulpazvguyekvmefiñ ti Konfuzio ñi gvlam kvf, mvley kiñe cijka mvten cew ñi wirikemum fey fenxenke zewman zvgun nierkey, fey mew kom rulpazvgugelu kiñerunkvnuafiñ cijka mew.

1.2 Yow pi: “Feyci wenxu tañi fvcakece ñi yamkeel ka kvmecoyvngey, xaftukejelaeyew fey ñi ñizol. Feyci wenxu ñi xaftukejenoel turpu xokitulay kohalvn. Feyci cexokigekel rume kvzawi ta folil; zew yafvlu ci folil ta rvpv wegay. Fvcakece ñi yamvn ta cegen ñi folil je.”

1.2 You dijo: «Un hombre que respeta a sus padres y a sus mayores difícilmente estará inclinado a desafiar a sus superiores. Un hombre que no esté inclinado a desafiar a sus superiores nunca fomentará una rebelión. Un caballero trabaja en lo esencial una vez que lo esencial está asegurado, se desarrolla la Vía. Respetar a los padres y a los mayores es la base esencial de la humanidad.»

martes, 25 de agosto de 2020

BERSERK MAPUZVGUN MEW ;; KVLA

Komkvlerpuay..

 

*Kiñe Xoy

Drive

*Epu Xoy

Drive 

*Kvla Xoy

Drive 

*Meli Xoy
 

 Ka zvgu pian, faci xokiñ, mvgelkeci kvla xoy mew, weculkafi ci wvnen berserk ñi "arko", ti kurv weycafe pigelu, faw ka konkeayiñ ti epugeci arko "ci mijanke xipantu", fey mew kiñe pvci "hiatus" feman petu gvlvmkefiñ kiñeke rulpazvgugeci xokiñ. 

Ka antv ti kurv weycafe amulekayan mapuzvgun mew!


 

lunes, 24 de agosto de 2020

FEYPI KIMELCEFE KONFUZIO

 Rulpazvguyekvmefiñ ti Konfuzio ñi gvlam kvf, mvley kiñe cijka mvten cew ñi wirikemum fey fenxenke zewman zvgun nierkey, fey mew kom rulpazvgugelu kiñerunkvnuafiñ cijka mew.

 

1.1 Feypi tati kimelcefe: “Ayvfaljelay pe ama feyci kimniekeci zugu ta femmekelu nor mel mew?, kvmelkalejelay pe ama nien ta wehvy abvmapu ñi kvpamum?, cexokigekel felejelay pe ñi ijkunon mew tañi wixawvn kageltugenoyvm ama?”

 


1.1 El Maestro dijo: «¿No es una alegría aprender algo y después ponerlo en práctica a su debido tiempo? ¿No es un placer tener amigos que vienen de lejos? ¡No es rasgo de un caballero no incomodarse cuando se ignoran sus méritos?»


viernes, 31 de julio de 2020

KIÑEKE CIJKA TA KVME CIJKATUAM

Zuamfalke cijka ka azentu























Petu rulpazvgulelu abv kejuenew kom tvfaci cijka, rakizuamlafun tañi pvzvmnieael kom taci cijka welu femgeci kimelgelu ka fey tvfa ñi wirintukugeci zugu zoy kvzawgelayay ñi azvmfalgeael, fey mew fewla zewmanien faci tapvb ta yomtugerpuay zoyke cijka ka zoyke azentu mew.

Xarintukun:

jueves, 30 de julio de 2020

MACI PINZA ÑI VL

Kvrvf (wvzkan)

Lelikielci
Coz seresa ñi miski
Iñangeelci ge mew coyvmay

Ñi kvpael
Wvñotulen
Ixo zumiñ mu

Pu fvcake ce pipukeafimi
Kanijo ga
Ñi piwke
Tañi apolenoel

-Vl, Azriana Pinza

 

Kvrrvf (fragmento)

No me mires
Que la miel de las cerezas amarillas
Ha de brotar por los ojos tardios

Que vengo
Retornando
De la más completa oscuridad

Anda y di a los abuelos
Que canillo
Es mi corazón
Que no se llena

-Ül, Adriana Pinda

jueves, 23 de julio de 2020

JOJO ÑI KAKEWMECI RUPAN :: EPU

Jojo egu Dio ñi nvxamkan amupey, ka fey amupey ta Dio ñi kintuzvgun.



Tufa ta Jojo ñi kakewmeci rupan ñi epu xoy
Xarintvkun:
Mediafire
Drive
Drive (PDF)

Faw mew mvley kom rulpazvgunieelci jojo ñi maga


jueves, 16 de julio de 2020

FEYPI BRUCE LEE

Bruce Lee tañi cijka mew, "Kewatukantun ñi Tao" pigelu, feypi:

Ko rekelege tami negkvleyvm.
Komvtuwe rekelege mi tvgkvleyvm.
Kegzvjapatukey femgeci eymi kay.

Ti Bruce ñi pikeel feyta inayegey ñi kvme zvgual kiñe kamapu kewuh. Pepi pvnefiñ ñi azuwam kakewme zvgu,

Se como el agua al moverte.
Se como el espejo al estar en calma.
Responde como el eco lo hace.

martes, 30 de junio de 2020

VIOLETA ÑI GVLAM

Wirige cumgeci zuamimi rume, pvnefige cem xekan vl rume xipapelu, azelvrkege kakewme ayekawe, anvntvkuge piano mew, teyfvge ta xokipeyvm zvgu, vlkantulu eymi rarakvymi, pimuge ta sinkvwe ka sinkvwetuge ta xompeta. Vzefige ti rakikan ka ayvfige mewben. Vlkantun ta mvpvkeci vñvmgey ñi rakizuamvrpunoel ka turpu wif mvpvyawkvlelay.



Escribe como quieras, usa los ritmos que te salgan, prueba instrumentos diversos, sientate en el piano, destruye la metrica, grita en vez de cantar, sopla la guitarra, y tañe la trompeta. Odia las matematicas y ama los remolinos. La cancion es un pajaro sin plan de vuelo que jamas volara en linea recta.
 



miércoles, 24 de junio de 2020

JOJO ÑI KAKEWMECI RUPAN ;; IXOKOM


Zewaj jojo ñi kakewmeci rupan mapuzvgun mew!
Tvfaci cijka nvxamkantukey ta epu wenxu ñi petukemum kiñe kura kojog ñi eluetew kakewmeci pepiluwvn.

Xarintvkun:

~~*IXOKOM*+

Drive

 
*Wvnen Xokiñ:

Drive

*Xokiñ Epu:

Drive

*Xokiñ Kvla:


sábado, 20 de junio de 2020

TATI PU VÑVM TA RUME AZELKALELFVNKEY...

Tati pu vñvm ta rume azelkalelfvnkey egvn, cumgeci tati pu anvmka, mawiza, ti pu wigkul wiculey ñi azelkanien ta mapu. Fey re mawiza mvlen mvlefule, fey agenofule ti pu vñvm, rume ñvkvfkvleafuy tati lelfvn, fey ti rarakvleci kvrvf mvten ajkvngeafuy, welu ti pu vñvm wiculey ñi wakeñkvleken ñi kakerumeci vlkantun egvn. Ka femgeci liftuniekey ti tapvb anvmka mamvj ka ti kacuntu tati fij picike piru mew ka ti vñfiw pvlv mew.
Fey xipal pewvgen rume xipakey ta pvxew ti pu mawiza anvmka mew, welu ti pu vñvm ñvmituniekefi, tati xiwkv ka ti rawvjma ka kakelu vñvm intuniekefi ti wesake vñfiw. Ayvwvngey tati lelfvn nielu fij kakerume vñvm. Fey tvfa feypiley tañi mvlen ta lelfvn mogen tati vñvm je mapu mew ta mvlenkepilu ta tvfa egvn. Fey weñagkvngeafuy reke genofule tati picike vñvm. Feymew mvley ñi kuñiwtugeael kake kiñeke vñvm cew rume pegele, ka ñi pekanka bagvmgenoael ka pegele cem zañe vñvm rume kuram ñi xafogenoael ka ñi vñfitugenoael niele we cawvn picike vñvm.
Ka gelafuy tañi bagvmniegeael ta cem vñvm rume, mvlekay tañi gvnekageael, fey tañi apvmgenoael. Femgeci ta aflayay cem vñvm rume taiñ lelfvn mew. Tvfaci mapu mew kiñe weni reke feley tati pu vñvm tati pu wenxu mew tvfa egvn. Tati pu vñvm kafey koneltuley ñi mogeleael ka ñi mvleael egvn tvfaci mapu mew.
Tvfaci lifru mew mvley kiñe mvfvn vy vñvm tati mvleyelu taiñ lelfvn mew ka taiñ xokiñ mapu mew, welu piciken mvten feypiley ñi cumgen ka kizuke ñi wimtun tañi nieel egvn.
Eleuterio Kayulao Millapan
Victorio Pranao Huenchuñir



Las aves son un gran adorno para el campo, como lo son las plantas, el bosque y los cerros que por su parte tienen adornada la tierra. Luego si solo hubiera monte, si no se encontraran las aves, muy silencioso estaria el campo, el silbante viento solamente seria escuchado, pero por su parte las aves emiten un clamor dondequiera que esten cantando. Asi tambien mantienen limpias las hojas de las plantas y arboles, y tambien los pastizales de todos los pequeños gusanos y lombrices dañinas.
Asi es que al llegar la primavera salen en gran cantidad las orugas en las plantas del bosque, pero tambien las aves suelen salir a atrapar estas orugas, son los xiwku, rawvjma, asi como otras aves las que suelen estar comiendose a los insectos dañinos para la siembra. Es un gusto para el campo el tener toda clase de aves. Esta es la forma en la que da a conocer su existencia la vida campestre estas aves que habitan en distintos lugares de la tierra. Es asi que parece haber una nostalgia de no estar la pequeñas aves. Por esto es que se deben cuidar a cada una de las aves en donde sean vistas, asi mismo no asesinarlas de pura maldad, asi mismo tener cuidado al ver cualquier nido de pajaros para no romper sus huevos ni tampoco dañar a las crias que esten siendo empolladas.
Entonces no habrian de ser asesinadas cualquiera de las distintas aves, en cambio continuamente tienen que ser cuidadas, para evitar su extincion. Asi no se acabaran las aves de todo tipo que habitan en el campo. Asi es que son para los hombres como niños que habitan la naturaleza. Tambien estas aves participan de la vida entre los habitantes de esta tierra
En este libro hay una cantidad de nombres de aves que habitan nuestro campo y en nuestra region, pero solo de unos pocos se dice como son y sus propias costumbres que tienen. 

Kom cijka ñi xarintukun:

Drive 

domingo, 14 de junio de 2020

MARI KAYU PAÑIJWECE ÑI AF ZVGU

MARI KAYU PAÑIJWECE ÑI AF ZVGU


No es malo que luches por la justicia, al contrario, es una buena obra, recuerda que hay oponentes que jamas entenderan solo con las palabras...
protege a las plantas y animales de este mundo que tanto ame, te lo encargo.

sábado, 6 de junio de 2020

SERIAL EXPERIMENTS LAIN


Ixokom xafuwlu egvn, picike zvgu abv xemjeay
Ixokom xafuwlu egvn, ti mogen kvtu abv xemjeay
Feymew...

Cuando todos esten conectados, las voces pequeñas se haran grandes
Cuando todos esten conectados, hasta la vida crecera
Entonces...

viernes, 5 de junio de 2020

TA WELUZUAM



Pefiñ tañi wenvy iñciw, sakiñwe ñi jawfeñ mew kiñelekeci anvlelu jumv wenxu.
-Pefige -pi tañi wenvy- feyti zoy kimce wenxu taiñ mapu mew ga.
Wicu fvlpun cew ñi mvlemum ti jumv wenxu. Caliwiyu ka nvxamkawyu.
Fey mew pifiñ:
-Pepi ramtuaelmi ci, cumvj feyci am tami jumvzvn?
-Jumvjeqlu iñce tati -feypifuy-
-Tuci tami kimvn rvpv? -ramtufiñ-
-Azkintuwagvbenfe ta iñce -jowzvgufen-. Feymew tañi kuwv fey tañi ruku mew, pi: -Fey may, azkintunien kom taci antv kvf, kom taci kvyeh kvf, kom taci wagvben kvf

-TA AZKINTUWAGVBENFE - KHALIL GIBRAN



A la sombra del templo mi amigo y yo vimos a un ciego, sentado allí, solitario.
-Mira -dijo mi amigo-: ese es el hombre más sabio de nuestra tierra.
Me separé de mi amigo y me acerqué al ciego. Lo saludé. Y conversamos.
Poco después le dije:
-Perdona mi pregunta: ¿desde cuándo eres ciego? -Desde que nací -fue su respuesta.
-¿Y qué sendero de sabiduría sigues? -le dije entonces.
-Soy astrónomo -me contestó el ciego. -Luego, se llevó la mano al pecho, y dijo:-Sí; observo
todos estos soles, y estas lunas, y estas estrellas.

-EL ASTRONOMO - KHALIL GIBRAN


martes, 2 de junio de 2020

ALIZIA AFMATUFAL MAPU MEW


Ajkvymi am, picinarki, ti pire ñi karifkarifkvnufiel azkintuxipawe?
Rume ejageci ka rume jakoleci zvgun may ga! Ti xvliq xuyvwafeyew reke wekuntu mew. Poyewvn mew ti pire zuamkvleci xuyvwpekefi aliwen ka lelfvn  egu, wvla tañi liq takun ñi tukulelam; feypipefi ci "fewla umawkeygvn poyen, antvgen wiño kvpale wvla"; feymew nepelu kom eygvn antvgen ñi akuyvm,  karv takuleygvn ka lef purukeygvn...rumel kvrvf ñi rulpakiawvn mew.
Ay, ejageci nvxamkantulen! -pi Alizia, bebvmnakvmrumelefi ti xvkonfvw ñi kuxafkuxaftukuwval-, pewmagen rvfxipay may gati! Rvf xokiwvn ti mawizantu coztapvbfaluwlu umawtukeci pegelley!

-LEWIS CARROLL, KOMVTUWE MEW


—¿Oyes la nieve golpeando sobre los cristales de la
ventana, gatito? ¡Qué sonido más agradable y más sua-
ve! Es como si estuvieran dándole besos al cristal por
fuera. Me pregunto si será por amor por lo que la nieve
besa tan delicadamente a los árboles y a los campos, cu-
briéndolos luego, por decirlo así, con su manto blanco; y
quizá les diga también «dormid ahora, queridos, hasta
que vuelva de nuevo el verano»; y cuando se despiertan
al llegar el verano, gatito, se visten todos de verde y dan-
zan ligeros... siempre al vaivén del viento. ¡Ay, qué cosas
más bonitas estoy diciendo! —exclamó Alicia, dejando
caer el ovillo para batir palmas—. ¡Y cómo me gustaría
que fuese así de verdad! ¡Estoy segura de que los bos-
ques tienen aspecto somnoliento en el otoño, cuando las
hojas se les ponen doradas!

-LEWIS CARROLL, A TRAVES DEL ESPEJO

jueves, 28 de mayo de 2020

LELINIEGE!

Cew pvle cijkatupey ti maga.

Ti maga zewmaniefuy niponmapu mew, fey mew ti latin wirikan kagewelaeyew, 1945 kvtu rupalu ti epugelu kom mapu fvxa weycan latin wirikan fvlkvlekefi nipon wirikan. Feyci ñi fvlkvlekan egu epuñpvle xokiwkeygvn ti niponce, kiñeke kvpa kageleweygvn cem no rume ñi kuyfi wirimekekan kake kvpa pvneygvn zoy latin wirikan. Epu rume magatufe mvleygvn, welu kom eygvn wele pvle wirikeygvn. Feypieyiñ mu kimelfe Roci ka Son Koku ka Fulma!

miércoles, 27 de mayo de 2020

BERSERK MAGA MAPUZVGUN MEW

BERSERK MAPUZVGUN MEW

 IXOKOM RULPAZVGUELCI XOKIÑ





Petu kizu kimeltuwlu iñce rulpazvguken fijke cijka fey ka kiñeke nvxamkaelci xoy zvgun ñi mapuzvgual. Fey mew kvpa entuyekvmekean Berserk maga ñi kvme rulpazvgulekeayvm, amulkvlekejean rulpazvguelci maga, ixofij cijka kay!.

Xarintukun:

~~°++IXOKOM++°~~
 
*KIÑE

*EPU
 
*KVLA

*MELI

*KECU